Olamning fizik manzarasi bo’limini o’qitish metodikasining mazmuni va fizik tushunchalarini shakllantirish metodikasining ilmiy metodik tahlili Исполнитель

“Olamning fizik manzarasi” bo’limini o’qitish metodikasining mazmuni va fizik tushunchalarini shakllantirish metodikasining ilmiy metodik tahlili.

1.Olam manzarasi

2.Modda va maydon

3.Buyuk birlashuv nazariyasi

Fizikada materiya tushunchasi moddaning barcha tur mavjudlik ko’rinishlari tushiniladi. Materiya asosan ikki xil ko’rinishda mavjuddir. Bular modda va maydon.

Molekula- muayyan moddaning barcha kimyoviy xossalariga Molekula- muayyan moddaning barcha kimyoviy xossalariga ega bo’lgan va mustaqil ravishda paydo bo’la oladigan eng mayda zarrasi.

Molekula so’zini  fanga 1647-yilda  fransiyalik fizik  Per Gassende kiritgan. U “kichkina” “mitti” degan ma’nolarni anglatadi.

Fransuz fizigi Perren 1906-yilda Broun harakatini o’rganayotganda birinchi bo’lib molekulaning mavjudligini eng ishonchli tarzda eksperemental isbot qilib berdi.

Atom-muayyan kimyoviy elementning barcha xususiyatlarini o’zida saqlagan eng mayda zarrasi.

Bitta molekula bir nechta atomlardan tashkil topgan.

Atomning mavjudligi haqida fikrlar turli sabablarga ko’ra uzoq vaqtlargacha jiddiy e’tibor berilmagan. Ammo 18-asrda Lavuazye, Dalton, Avagadro, Lomonosov, Berseleus kabi olimlarning sa’y harakatlari tufayli atomlarning mavjudligiga shubha qolmadi.

19-asrning oxirlariga kelgunga qadar yunon faylasuflari Levkipp, Anaksagor, Empidokl, Demokrit, Epikur tomonidan ilgari surilgan atom-materiyaning so’ngi bo’linmas zarrasi degan ta’limot ustun bo’lib keldi. Keyinchalik 1895-yilda rentgen nurlarining kashf etilishi, 1896-yilda radioktivlikning 1897-yilda esa eleltronning kashf qilinishi natijasida

   XX asrning boshlariga kelib atom materiyaning oxirgi bo’linmas zarrasi emasligini ko’rsatdi.

Uning murakkab tuzilishini isbotlovchi birinchi nazariy modelni 1903-yilda mashhur ingliz fizigi Tomson taklif qildi.

Atomning Tomson modeli nazariy bo’lganligi uchun uni tajribada tekshirish lozim edi. Ushbu ishni Rezerford va uning shogirdlari 1906-1911 yillarda fundamental tajribalar asosida amalga oshirdi.

Rezerford o’z tajriba natijalariga asoslangan holda Atomning yadroviy planetar modelini taklif qildi. Bu modelga ko’ra , atom uning markazida deyarli butun massasi yig’ilgan musbat zaryadli yadro joylashgan bo’lib,elektronlar atom ichida tinch tura olmaganligi uchun, ular yadro atrofida xuddi Quyosh atrofida planetalar aylangani singari harakatlanadi.

Elektron 1897-yilda Tomson tomonidan kashf etilgan bo’lib u atomning tarkibiy qismlaridan biri. Elektrondagi elektr zaryadini dastlab 1909-1913 yillarda ingliz fizigi Milleker aniq o’lchagan. Uning zaryadi e=-1,6 10 kulon, massasi esa m=9,1 10-31 kg

1919-yilda Rezerfor va uning xodimlarining yengil gazlarni a zarralar bilan nurlash bo’yicha o’tkazgan tajribalari atom yadrolarining parchalanishiga olib keldi. Prosses vodorod yadrolarining uchib chiqishi bilan kechdi. Rezerford ularni keyinchalik proton deb atadi.

Protonlar barcha og’ir yadrolarning tuzilishini tashkil etadi. Uning zaryadi e=1,6 10 -19 kulon massasi m=1,67 10 -27

Neytronni 1932-yilda inliz olimi Chedvik kashf etgan. Neytronning massasi proton massasiga juda yaqin ammo zaryadsiz zarradir.