Nazariy fizika va olam manzarasi Исполнитель

Nazariy fizika va olam manzarasi.

1. Olamning nazariy manzarasi (tarixiy ma’lumotlar bilan).
2. Fizik nazariya va olam.
3. Eksperiment va nazariya.
4. Nazariy fizika predmeti va metodlari.
5. Matematik modellar va fizik nazariya.

Klassik mexanika.  Unga ko’ra moddiy nuqta mexanikasi, qattiq jism mexanikasi, uzluksiz muhit: (statika, tebranishlar nazariyasi, akustika, gidro – va aerodinamika, osmon mexanikasi v.k.) mexanikasini tushunishadi. Bu barcha nazariya gruppalari yagona fundamental tushunchalar, ideallash – tirilgan ob’ektlar va matematik modellar sistemasi bilan birlashtirilgandir.  CHamasi XVII asr ohirlarida I. Nyuton tamonidan yaratilgan mexanika zamonaviy so’z bilan aytganda birinchi fizik nazariya edi.

Mexanikaning ideallashtirilgan ob’ekti – moddiy nuqta. Ixtiyoriy qattiq jismni moddiy nuqtalar sistemasi (majmuasi) deb qarash mumkin. Olamning klassik manzarasida moddiy nuqta geometrik nuqtaga mos keladi va  tezlik, massa, tezlanish, radius – vektor kabi kattaliklar bilan kuchaytirilgandan so’ng fizik abstraksiyaga aylanadi. Buni esa faqat sanoq boshi mavjudligi asosida amalga oshirish mumkin. Xozirgi vaqtda sanoq boshini kiritish uzunliklarni (masofalarni) o’lchash uchun qattiq sterjenlar, standart soatlar mavjudligi va fazo – vaqt hossalari to’g’risidagi jiddiy tahminlarga tayanadi. Boshqa so’zlar bilan ifodalaganda, fazo – vaqtni biror bir modeli qo’llaniladi sanoq boshi esa ideallashtirilgan ob’ekt deb sanaladi.

Asosiylari bo’lib uzluksiz fazo va vaqtli birjinsli inersial sanoq sistemalari (ISS) gavdalanadi. Klassik mexanikada fazo geometriyasi yevkliddir. Klassik mexanika asosida signallarni masofaga oniy tarqalish gipotezasi yotadi. Unga ko’ra biron bir nuqtaning mexanik xolatini o’zgarishi sistemadagi boshqa nuqtalarga bir zumda yetib boradi, demak bu ma’noda signal (xolatni o’zgarishi xaqidagi xabar) cheksiz tezlikka ega. Bu esa barcha IS sistemalarda umumiy vaqtni kiritish imkoniyatini beradi.

    ISS da moddiy nuqtaning vaziyati ixtiyoriy vaqt uchun radius – vektor bilan tavsiflanadi

.   (1)

Radius – vektor tashkil etuvchilarini har bir vaqt momenti uchun eksperimental o’lchash (aniqlash) harakatni kinematik tafsiflanishini o’zidir.   ni nazariy yo’l bilan aniqlash mexanikaning asosiy (dinamik) masalasi deyiladi. Lekin bu masalani yechish asosiy fizik kattaliklar kiritmasdan turib xal etib bo’lmaydi. CHunki asosiy fizik kattaliklar moddiy nuqtalarning xolatini ularning o’zaro (ichki) va tashqi ta’sirini xarakterlaydilar.

Nyuton fundamental bo’lmish: harakat miqdori (impuls) va inert massa m_i tushunchalarni fizikaga kiritgan, ularni miqdoriy o’lchash metodini ko’rsatgan xolda, shu bilan birga fundamental fizik kattalik – kuch.

        Mexanika yadrosini Nyutonni uchta qonuni (aksiomasi) tashkil qiladi, ular moddiy nuqta harakatining matematik modelini differensial tenglamalar ko’zinishida beradi, va xamda kuchlar superpozitsiyasi. Kuchlar ma’lum bo’lsa tenglamalar tuzish qiyin ish emas: ular esa o’z navbatida, yo eksperimental aniqlanadi, yo fizikaning boshqa bo’limlaridan olib o’zlashtiradi.

        Xulosalarni u yoki bu boshlang’ich shartlardagi differensial tenglamalar sistemasi yechimi asosida qilishadi.