Sotsiologiya fanining predmeti obe’kti va ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni Исполнитель

Sotsiologiya fanining predmeti, obe’kti va ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni

1. Sotsiologiya mustaqil ijtimoiy-siyosiy fan sifatida. Uning ob’ekti va predmeti.
2. Sotsiologiyaning boshqa fanlar tizimida tutgan o’rni.
3. Sotsiologiyaning tarkibiy tuzilishi. Sotsiologiyaning metodlari va sotsiologik qonunlar.
4. Sotsiologiya faning asosiy vazifalari va muammolari.

Sotsiologiya /lotincha ”societas” – jamiyat va yunoncha  “logos” – tushuncha, ta’limot ma’nosini anglatib/ jamiyatning tarkibiga kiruvchi alohida institutlar, tizimlar, guruhlar va ularning o’zaro aloqadorligini o’rganuvchi fandir. Demak, sotsiologiya umumiy ma’noda jamiyat to’g’risidagi fandir.

Sotsiologiya fan sifatida XIX asrning 30-yillarida shakllanib, bu tushuncha fanga fransuz faylasufi Ogyust Kont tomonidan kiritilgan.

Ma’lumki, O.Kont falsafasi “pozitivizm” nomi bilan mashhur. U falsafani fan va metodologiya sifatida rad etadi. Uningcha, “pozitiv” falsafaning asosiy maqsadi xususiy fanlar umumiy xulosalarini umumlashtirish vazifasidan iborat bo’lgan. Bu prinsipni  sotsiologiyaga ham tadbiq qilgan. Uning sotsiologiyasi empirik ma’lumotlarni to’plash va kuzatishdan iborat bo’lgan. Empirik ma’lumotlarni falsafiy jihatdan umumlashtirish esa rad etilgan. Ilmiy nazariyasiz va ilmiy metodologiyasiz jamiyat hayoti to’g’risidagi empirik ma’lumotlarni ilmiy jihatdan umumlashtirib bo’lmaydi. Ular nari borganda, sub’ektiv xulosalardan iborat bo’lib qolaveradi.

Hozirgi kunda “sotsiologiya”, “sotsilog”, “sotsiologik savol-javob” “sotsiologik tadqiqot natijalari” degan iboralar kundalik hayotga kirib kelmoqda. Ularni radio va televideniyeda eshitishimiz, turli ro’znoma va oynomalarda o’qishimiz mumkin. Sotsiologik tadqiqotlar ijtimoiy fikrlarni o’rganishning, siyosiy partiyalar, liderlar, programmalarning reytingini, ijtimoiy tashkilotlarning va harakatlarning mavqeini aniqlashning, davlat siyosati ishlab chiqish va boshqa masalalarni yechishning zarur  vositasi bo’lib kelmoqda.

Lekin sotsiologiyaning fan sifatidagi predmetini aniqlashga yondashish sust bormoqda. Ko’pchilik sotsiologiyani anketa, interv’yu, savol-javoblar bilan tenglashtirib qo’yadi. To’g’ri,  anketa, intervyu, savol-javoblar   sotsiologik tadqiqotlarning muhim vositalaridir, lekin ularni sotsiologiya bilan tenglashtirmaslik zarur. U holda sotsiologlarni 2-3 oylik kurslarda yetishtirib chiqarish mumkin bo’lib qoladi. Lekin professional sotsiologni, professional yurist, vrach yoki iqtisodchi kabi kurslarda yetishtirib chiqarish mumkin emas. Unda sotsiologlarni ishlari yuzaki, ilmiy jihatdan past va obe’ktiv bo’lmay qoladi. Ular u yoki bu baho, prognoz, programmalarni ishlab chiqish uchun noto’g’ri asos bo’lib, oxir-oqibat siyosiy yoki boshqa spekulyatsiyalarni keltirib chiqarishi mumkin.

Sotsiologiyaning predmetini aniqlashning murakkab tomoni, ijtimoiy hayotning sotsiologiya o’rganadigan qismini aniq ko’rsatib berish qiyinligidadir.

Ba’zan sotsiologiyani “jamiyat haqidagi fan” deb ataydilar. Amerikalik sotsiolog Neyl Smelzer sotsiologiyani “jamiyat va ijtimoiy munosabatlarni ilmiy jihatdan o’rganuvchi” fan[1] sifatida belgilaydi. Ammo, bunday ta’rif ancha umumiy tarzda bo’lib, sotsiologiyaning fan sifatidagi aniq chegaraviy mazmunini, mohiyatini belgilab bera olmaydi. CHunki ijtimoiy falsafa, iqtisodiyot nazariyasi, siyosatshunoslik, tarix, madaniyatshunoslik kabi ko’plab ijtimoiy va gumanitar fanlar ham jamiyat hayotini ob’ekt sifatida o’rganadi. Boshqacha qilib aytganda, gap sotsiologiyaning boshqa fanlardan farqli o’laroq o’ziga xos predmeti haqida bormoqda. Agarda, “sotsiologiya” so’zining etimologiyasidan kelib chiqsak, sotsiologiya “sotsiallik” /jamiyat/ to’g’risidagi fan /ta’limot/dir, demakki, «sotsial» tushunchasining aniq mohiyatini, uning sohasini aniqlash zarur.

Har bir fan o’z o’rganish ob’ekti va predmetiga ega. Lekin fanning u yoki bu ob’ekti, boshqa ilmiy fanlarning tadqiqot predmeti bo’lib kelishi mumkin. Konkret fanning predmeti ushbu fanning ob’ektida o’rganiladigan o’ziga xos tomonidir.

Ob’ekt – bu ob’ektiv voqelik sifatida tadqiqotchiga qarama-qarshi turgan, uning faoliyati qaratilgan narsalardir. Ob’ektiv voqelikning har qanday voqea-hodisalari har qanday ijtimoiy fanning tadqiqot ob’ekti bo’lib kelishi mumkin.