Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar psixologiyasi Ko'rishida nuqsoni bolgan bolalar bilish faoliyati Исполнитель

Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar psixologiyasi.

Ko'rishida nuqsoni bolgan bolalar bilish faoliyati

1. Ko`r va zaif ko`ruvchi bolalar sezgi va idroki.
2. Ko`r va zaif ko`ruvchi bolalarda xotira xususiyatlari.
3. Ko`r va zaif ko`ruvchi bolalar tafakkuri.
4. Ko`r va zaif ko`ruvchi bolalar tasavvur, xayol va fazoda mo`ljal olish xususiyatlari

Har qanday bilish dastlab oddiy sezgilardan boshlanar ekan. Oddiy tilda gapiradigan bo‘lsak, sezgilar bizni borliq bilan bog'lab turuvchi vosita, ko‘prikdir. Ko‘rish, eshitish, hid bilish, ta’m bi­lish, teri sezgilar va boshqalar bizning sezgi bilimlarimizga asos bo'la oladi. Sezgi bilimlarimizning tarkibi, tuzilishi insonning sensor tizimini tashkil etadi. Insonning sensor tuzilishi uning tarixiy-ijtimoiy taraqqiyoti davomida shakllanib, uning hayot va faoliyat mazmunini belgilaydi. Shu bois, ko'rish tizimi boshqa analizatorlardan ustun turadi. Inson mehnat faoliyati jarayonining asosida ko‘rish-taktil-kinestetik bog‘lanishlar va optik-vestibulyar yo'nalganlik yotadi. Ko'rish analizatorining to'la yoki qisman bu­zilishi zaif ko'rishga, ko'rlikka olib keladi. Buning natijasida analiza- torlar orasidagi bog'liqlik buziladi. Mutanosiblik yo'qoladi. Buning oqibatida insonning sensor tuzilishida, birinchi navbatda mantiqiy bilish va tajribada me’yordan chetga chiqish kuzatiladi. Agar inson ruhiyati dinamiklikka va egiluvchanlikka ega bo'lmaganda edi, bularning barchasi qaytarilmas, takrorlanmas oqibatlarga olib kelishi mumkin edi.

1880-yillardan boshlab tiflopsixologik tadqiqotlarda sezish chega- ralarini o'rganish boshlangan edi. Qisman yoki zaif ko'ruvchilardagi sezgi chegaralari o'ziga xosligi bilan, nuqson chuqurligi bilan, uzviy bog'liqligi bilan ajralib turadi. Qator tadqiqotlarda absolyut sezish chegarasiga oid turli qarashlar, ma’lumotlar bor. Normal bolalarda- gi sezish chegaralari bilan yaqinligi haqida ham ma’lumotlar yetar- li. Kompensator o'zgarishlar ham o'ziga xos tarzda amalga oshar ekan. Turli sezgilarning o'zaro ta’siri oqibatida ayrim analizatorlar faoliyati tezlashadi, ayrimlarining faoliyati susayadi. Ayrim hollarda sezgilararo aralashuvlar ham yuz berar ekan.

Joyni topish va mo‘ljalga olishda sezgi a’zolarining ahamiyati.

Ko‘rish sezgisi. Sog'lom kishilarning atrof-muhitdagi, fazodagi yo'nalishni aniqlashlarida, yo'l topishlarda ko'ruv a’zosi — ko'zning ahamiyati katta. Ko'zi ojizlar, hatto ko'ruv o'tkirligi juda past ko'zi ojizlar ham katta maydonlarda, yo'llarda harakatlanganda ozgina bo'lsa ham qoldiq-qo'rquvdan foydalanadilar.

Ko'zi ojizlar nurni, yorug'likni sezib, katta narsa va obyektlarning shaklini xira bo'lsa ham sezgan holda o'shani mo'ljal qilib joyda harakatlanadilar. Qora va oq nur, soyalarning almashinuvi bilan ular oldinda to'siq borligini sezadilar. V.S.Sverlov ko'zi ojiz kishining joyda, yo'lni va yo'nalishni qanday topib yurishi haqi- dagi gaplarini keltiradi: «Atrofdagi hamma narsalar mening uchun kulrang tuyiladi. Lekin, bu rang ham tuslarga bo'linadi, ba’zi bir narsalar qora, boshqalari oqga o'xshaydi. Men yo'l, ko'cha yorug' bo‘lsa, o‘zimdan bir necha metr naridagi devorni kulrang to‘siq sifatida sezaman. Shu devor bo'ylab har kuni yurganim uchun, u yerda hamma narsalar menga tanish bo‘lgani uchun ham tez yurib ketaman. Bu yo‘lda har xil qora dog‘lar ko'rinadi, bu daraxtlarning soyasi, qurib qolgan loy va boshqalar bo‘lishi mumkin. Lekin, bu soyalar menga tanish bo‘lgani uchun ham, ular menga yurishimda moijal bo‘lib xizmat qiladi. Lekin, bordi-yu yo‘l tanish bo‘lsa-yu bu yo'lda soyalar ko‘p bo‘lsa juda ham qiynalaman. Agar yorug‘lik va soyalar almashib turadigan joy boisa ham menga qiyin».

Teri sezgisi. Ko‘zi soglom kishi uzoqni ko'radi. Qo‘l va oyoq bilan tevarak-atrofni tekshirish imkoniyati chegaralangan. Ammo, ko‘rlarda teri-muskul — harakat analizatorlari yo‘lni aniqlashda, fazoviy yo‘nalishlarni tekshirishda asosiy rol o'ynaydi. Turmush- da, o‘quv va ishlab chiqarishda qo‘l sezgisi predmetlarning faqat shaklini emas, balki ularning bir-birlariga nisbatan joylashuvini, yo'nalishning xususiyatlarini aniqlashga yordam beradi. Qo‘l va oyoqning imkoniyatlari chegaralangan joyda, ko‘rlar atrofni tek­shirish doirasini kengaytirish uchun hassadan foydalanadilar. Sinf xonasi, ish joyi, tanish yo‘ldagi narsalarning joylashuvi ko‘rlarning xotirasida yaxshi saqlanadi.