Psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning psixologik tavsifnomasi Исполнитель

Psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning psixologik tavsifnomasi

1. Psixik rivojlanishdagi nuqson tushunchasi.
2. Psixik rivojlanishdagi nuqsonli bolalarning psixologik xususiyatlari.
3. Faoliyat xususiyatlari. Psixik rivojlanishdagi nuqsoni bo‘lgan bolalar shaxsi va emotsional-irodaviy sohasini rivojlanishining xususiyatlari.

RRS bolalarning tafakkur xususiyatlari

L.S.Vigotskiy, S.L.Rubinshteyn, A.N.Leontev, A.V.Zaporojes, G.S.Kostyuk, A.A.Lyublinskaya va boshqa olimlar tomonidan ishlab chiqilgan ta’limotga binoan, inson tafakkurning uch xil turi: ko‘rgazma – harakat, ko‘rgazma – obraz, so‘z-mantiq shakllari mavjud. Katta yoshdagi normal kishilarda tafakkurning bu turlari yetarli darajada rivojlangan bo‘lib, bir-birlari bilan dialektik birlikni tashkil qiladi. Tafakkur turlari, mazmuniga oid barcha yoshlarga tegishli umumiy materiallar T.V.Rozanova tomonidan batafsil berilgan (1978 y.). Nuqsonli bolalar tafakkur xususiyatlarini o‘zlashtirmovchi o‘quvchilarda tekshirgan N.A.Menchinskaya juda qimmatli materiallar bayon qiladi. A.A.Simbalyuk (1974 y.) materiali RRS bolalardiga bilish aktivligi haqida, Z.I.Kalmikova (1975 y.) esa, RRS bolalarning muammoli mazmunli masalalarni yechishdagi qiyinchiliklari to‘g‘risida, T.D.Puskaeva (1980 y.) bu bolalar tafakkurida bo‘shlik, inertlilik holatlarining ko‘zga tashlanishi haqida ilmiy-eksperimental materiallar beradi. RRS bolalar tafakkur xususiyatlarini o‘rganish ham diagnostik, ham korreksion-tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishda, juda katta ahamiyatga ega. Bu bolalar tafakkurning turli tomonlari, turli faoliyatlarida birmuncha kengroq T.V.Egorova, V.I.Lubovskiy, S.A.Domishkevich, T.A.Strekalova, U.V.Ulenkova, G‘.B.Shoumarov, K.K.Mamedov va boshqalar tomonidan o‘rganilgan.

RRS bolalar tafakkurning o‘ziga xos bo‘lgan va uni aqli zaiflardan oson ajratishga imkon beradigan xususiyatlaridan biri, so‘z-mantiq tafakkur bilan ko‘rgazma-obrazli tafakkur turlarining o‘zaro munosabati va rivojlanish darajalaridir (G‘.B.Shoumarov).

RRS o‘quvchilarning so‘z-mantiq tafakkuri yetarli rivojlanmagan bo‘lib, ba’zi holatlarda ularni yengil darajadagi aqli zaiflardan farqlay olmaslik mumkin.

Ammo, ularning ko‘rgazma-harakat va ko‘rgazma-obrazli tafakkur turlari aqli zaiflardan keskin farq qilib, normal tengdoshlariga yaqinlashib boradi. Bu esa ularning bilish faolyatlarida katta rivojlanish imkoniyatlari mavjudligi va ularning bir qismi ma’lum ta’lim yillaridan keyin, maxsus ta’lim-tarbiya va davolash ishlari natijasida o‘z normal tengdoshlariga yetib olishi mumkinligini ko‘rsatadi.

Tafakkur turlarining bunday munosabati va notekisligi katta differensial diagnostik ahamiyatga egadir. Ma’lum ob’ektlarni tahlil qilganda RRS o‘quvchilar normal tenqurlariga nisbatan kamroq, lekin aqli zaif bolalarga nisbatan ko‘proq belgilarni aniqlaydilar. Lekin, shu bilan birga ularning tahlil jarayoni rejasiz ravishda bajarilganligi sababli ob’ektning ko‘pgina qismlari tushirib qoldiriladi. Ammo, ularga o‘qituvchi tomonidan ma’lum yordam berilganda, tahlil natijalarida keskin o‘zgarish bo‘lib, normal tengdoshlariga yaqinlashadi. O‘qituvchi tomonidan yordam berilganda, tahlil natijalarida keskin o‘zgarish bo‘lib, normal tengdoshlariga yaqinlashadi. O‘qituvchi tomonidan yordam berilganda aqli zaif bolalarda ham ijobiy o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin, ammo, bu o‘zgarsh RRS o‘quvchilardagidek katta bo‘lmaydi. Bu esa RRS o‘quvchilarning o‘z taraqqiyotlarida rivojlanishi mumkin bo‘lgan imkoniyatlarga ega ekaniligini, ular pedagogik yordamdan samarali foydalana olish mumkin ekanligini ko‘rsatadi.

RRS o‘quvchilarda tafakkur jarayonlari: tahlil – tavsifdan tashqari umumlashtirish, tasniflash, sistemalashtirish, taqqoslash darajalari jihatdan normal va aqli zaif o‘quvchilar tafakkur jarayonlari orasida bo‘ladi. Berilayotgan vazifa murakkablashgan sari RRS o‘quvchilarning tafakkur qilish saviyasi aqli zaif bolalarnikiga yaqinlashib boradi. Tafakkurning boshlang‘ich sinflardagi taraqqiyot dinamikasini o‘rgangan, kuzatgan T.V.Egorova boshlang‘ich sinf oxiriga kelib, aksariyat holda RRS o‘quvchilar tafakkuri normal bolalar tafakkuri saviyasiga yaqinlashganligini ko‘rsatadi. Bu yaqinlashish ayniqsa, RRS o‘quvchilar tomonidan umumlashtirish va tasniflash jarayonlarida o‘z ifodasini topadi.