Delikvent ahloq deviant xulq atvorning shakli sifatida Исполнитель

Delikvent ahloq - deviant xulq-atvorning shakli sifatida

1.Biologik-genetik yondashuv

2.Tatuirovkalarning ko'rinishlari

3. Kriminogen yondashuv
4. Motivatsion-patologik yondashuv

Delikvent (qonunga zid, antiijtimoiy) axloq muammosi ko'plab ijtimoiy fanlarning tadqiqoti uchun asosiy hisoblanadi. Qonunga zid axloqqa nisbatan turli yondashuvlardan foydalaniladi. Psixologik adabiyotlarda uni ko'pincha delikvent axloq sifatida ko'rsatadilar. Delin-quent so'zi lot, «nojo'ya xatti-harakat, aybdorlik» ma'nolarini anglatadi. Bu atama ostida biz shaxsning qonunga zid axloqi ushbu jamiyatda va ushbu vaqtda o‘matilgan qonunlardan og’ishgan, boshqa odamlar yoki ijtimoiy tartibga, tinchlikka xavf soluvchi va o'zining oxirgi ko'rinishlarida jinoiy jazolanadigan aniq shaxsning harakatini tushunamiz1.

Biologik-genetik yondashuv. Biologik omillaming shaxsning og'uvchi axloqi shakllanishiga va kelgusida jinoyat sodir etishga moyilligiga jiddiy ta’sirini birinchi bo'lib taniqli italiyalik olim va kriminalist Chezare Lombrozo ta’kidlab o'tgan. Uning fikricha, biologik belgilar tashqi qiyofa va axloqda qay darajada o'z ifodasini topishiga qarab, jinoyatchi shaxsi to'g'risida xulosa qilish mumkin. Tadqiqotning asosiy usullari sifatida Lombrozo antropometrik xarakteristikalami ham kuzatish usulini qo'llagan va ular yordamida kishi qiyofasini baholash alomatlari tizimini ajratgan. Bu alomatlar tug'ma jinoyatchini to'g'ri kishidan farqlash imkonini berdi. Buning ustiga, Lombrozo kishining tashqi belgilariga ko'ra hatto jinoyat- chilaming alohida toifalarini differensiallashtirish (tabaqalashtirish) mumkin deb hisoblagan.

Shundan keyin, Lombrozo jinoyatchilar oilalarining genealogik jadvallari va kadastrlarini tuzish bilan shug'ullanib, jinoiy axloqning irsiy omillar shakllanishida ulkan rol o'ynashini ta'kidladi. Mazkur holatni u atavizm ko'rinishiga - avlodlami bir necha avlod orqaga ular ajdodlarining jinoiy o‘tmish(lar)iga qaytaruvchi ruhiy rivojlanish regressiga kiritdi. Atavizm yoki avlod naslining buzilishi alomatlari olim tomonidan delikventning susayib qolgan sezuvchanlikda, «hissiyot to‘mtoqligi"da va uning atrofdagi insonlaming dardi va quvonchiday hissiy ta'sirlanishga layoqatsizligida namoyon bo'luvchi o'ziga xos axloqiy telbalik ("moral insanity") sifatida ko'rib chiqiladi. Shundan so'ng, Lombrozoning fikriga ko'ra, bu subyekt identifi- katsiyasining o'zi yashayotgan jamiyat a’zolari bilan aloqasining uzishga olib keladi. Hozirgi vaqtda Lombrozo tomonidan belgilab berilgan jinoyatchi shaxsining pushaymonlikni inkor etishga sabab bo'luvchi axloqiy hissiyoti va umuminsoniy qadriyatlami tan olish layoqatining rivojlanmaganligi xususiyatlari jinoyat olamida yetarli darajada keng tarqalgan.