Jinoyatchilik bolalarda g’ayriqonuniy hatti-harakatning namoyon bo’lish shakli sifatida Исполнитель

Jinoyatchilik bolalarda g’ayriqonuniy hatti-harakatning namoyon bo’lish shakli sifatida

1.Voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligi muammosi.

2. Jinoyatni sodir etish sabablari.
3. Balog‘at yoshiga  yetmagan  huquq buzarning shaxsiga  individual profilaktik ta’sir ko‘rsatish.

4.Balog‘at  yoshiga  yetmagan  huquq  buzar bilan  ishlash  individual  profilaktik  dasturining tuzilishi va mazmuni.

Tayanch iboralar: jinoyatchilik, jinoyat kodeksi, profilaktika, huquqbuzarlik, balog’at Yoshi,

O’zbekiston  Respublikasi  jinoyat  Kodeksiga  binoan  balog’at  yoshiga  yetmagan huquqbuzar deb jinoyat sodir etish paytiga kelib 14 yoshga to’lgan, lekin  hali  18  yoshga  to’lmagan  shaxslar  hisoblanadilar.  Balog’at  yoshiga  yetmaganligi  javobgarlikni  yumshatuvchi  holat  sifatida  qaraladi.  Masalan,  balog’at yoshiga  yetmaganlarga nisbatan ba'i bir jazolar ko’zda tutilmagan,  xususan, o’lim jazosi. Ijtimoiy-pedagogikada delikvent xulqi deb o’rnatilgan huquqiy qoidalarni buzish va xuquqbuzarlikka olib keladigan xulqi tushuniladi: Delikvent (lotincha delingnens - huquqbuzar) -  xulqi o’zining keskin ko’rinishlarida jinoiy jazolanadigan harakatlardan iborat xulqi yomon subyekt.

Delikventlik (lotincha delingnens – jinoiy harakat amalga oshiruvchi huquqbuzar) sotsiologiyada va yurisprudentsiyada militsiya ro’yxatida turadigan yoki jinoiy jazoga olib kelishi mumkin bo’lgan qoidabuzarliklarga muntazam amalga oshiruvchi tarbiyasi qiyin o’smirning Qonunga xilof harakatlarini ko’rsatish.Jinoyat kodeksiga binoan, tarbiyalash koloniyalarida ozodlikdan mahrum etishga hukm etilganlar, 14 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan balog’atga yetmaganlar hamda ular 21 yoshga yetguncha tarbiyalash koloniyalarida qoldirilishga hukm etilganlar jazo o’taydilar.

Balog‘atga yetmagan jazolanuvchi – bu o‘smirdir.O‘smirlik  davri  organizmning  keskin  jismoniy  rivojlanishi,  kuch-quvvati, faolligi, tashabbuskorligi bilan ajralib turadi.   O‘smirning  qattiq  emotsionalligi,  ta’sirchan,  engiltakligi  intizomni  buzish sababi bo‘lishi mumkin.  Balog‘atgayetmagan  jazolanuvchilar  tashqi  ta’sirlarga  shu  bilan  birga ijobiy  tomonga  ham,  salbiy  tomonga  ham  juda  ta’sirchan  bo‘ladilar. Ko‘pchilik  o‘smirlar  o‘zlariga  tanqidiy  ko‘z  bilan  qaramaydilar.  Bu ma’naviy  beqarorlikka  olib  keladi,  u  hulqini  ijtimoiy  boshqarish  samarasinipasaytiradi.  Bular  ularda  ijtimoiy  foydali  ko‘rsatmalar,  qarashlar  va ishonchlarini  shakllanishini  qiyinlashtiradi.  SHu  bilan  bir  vaqtda  ma’naviy beqarorligi,  «oson  va  chiroyli»  hayot  kechirishga  intilishi,  madaniylik darajasi pastligi xulqini ma’naviy o‘zi boshqarishiga zarar keltiradi. Bu holat odob-axloqsizlik  harakatlardan  ular  osongina  noqonuniy  ishlarni  amalga oshirishga o‘tishlariga olib keladi. Balog‘atga  yetmagan  jazolanuvchilarda  bu  yoshda  irodasi  va  irodaviy sifatlari  shakllanishi  jarayoni  boradi.  Bu  davr  davomida  tarbiyalanuvchilar o‘zlarini  shaxs  sifatida,  kuchli  va  irodali  shaxslarni  namuna  qilib  olib o‘zlarini tarbiyalashga qodir ekaliklarini anglab etadilar.

Retsedivistlar (takroriy jinoyat sodir etish) sabablari orasida «jabrlanuvchilar qarshilik ko’rsatmadilar», «o’ziga ishonish xissi paydo bo’ldi», «o’g’rilangan narsani sotish osonligi», «tajribali yo’lboshchining rahbarligi» kabi sabablar uchraydi. Asossiz  beshavqatlik  xususiyatiga  ega  og‘ir  jinoyatlar,  odam o‘ldirish,  bezorilik,  og‘ir  tan  jarohati  etkazishning  ko‘pchilik  qismi o‘smirlar  tomonidan  mast  holatda  yoki  narkotik  iste’mol  qilgan  holatda sodir etiladi. Bunday  holatlarda  jinoyat  sodir  etish  aybni  og‘irlashtiruvchi hisoblanadi.    Hukm  etilganlarning  ko‘pchiliklari  erta  chekishni  boshlaganliklari, spirtli  ichimlik  ichganlari  aniqlandi,  bunga  kattalar,  shu  jumladan  otaonalari  ibrat  bo‘lganlar,  yana  o‘rtoqlaridan  toksik  moddalarni  xidlashga,  narkotiklar iste’mol qilishga o‘rganish sabab bo‘lgan.   Jinoyatlarning  bir  qismi  o‘smirlar  tomonidan  kattalar  bilan  birgasodir etiladi. Bunday jinoyatlar odatda oldindan tayyorlanadi. Katta  yoshli  jinoyatchilar,  jinoyat  fosh  etilgan  taqdirda  o‘smir «o‘rtoqlik  xissi»  va  qasam  ichganligi  sababli  aybni  o‘z  bo‘yniga  oladideb  o‘ylaydilar,  agarda  sud  bo‘ladigan  bo‘lsa  unga  katta  muddat bermaydilar,  shartli  yoki  ijro  etishni  orqaga  surish  beriladi  deb ishontiradilar.