O`simliklarni ko`paytirish biologik asoslari faning predmeti maqsad va vazifalari Исполнитель

O`simliklarni ko`paytirish biologik asoslari faning predmeti, maqsad va vazifalari.

Yer yuzida tarqalgan о‘simliklarni о‘rganish bilan fitologiya fani shug‘ullanadi. Fitologiya ikkita yirik botanika va geobotanika bо‘limlaridan iborat. Botanika grekcha «botane» sо‘zidan olingan, bо‘lib о‘zbek tilida kо‘kat, sabzavot, о‘t, о‘simlik degan ma’noni bildiradi.

О‘simliklarni tuzilishi, о‘sishi va rivojlanishi, tashqi muhit bilan munosabatlari. Yer yuzida tarqalishi va taqsimlanish qonuniyatlari, о‘simliklar olamining kelib chiqishi va evolyusiyasi, ularning turli-tumanligi va tasnifi, xо‘jalik nuqtai nazaridan ahamiyatga ega bо‘lgan qimmatli turlarining tabiiy zahiralari va ulardan samarali foydalanish yо‘llari, yem-xashak, dorivor, meva о‘simliklari, sabzavot, texnika ekinlari va boshqa turlarini madaniylashtirishning ilmiy asoslarini ishlab chiqish botanika fani oldida turgan asosiy vazifalardan biridir.

Botanika fanining yanya bir muhim vazifasi tabiatni va о‘simliklar resurslarini muhofaza qilishning ilmiy asoslarini yaratishdir.

Bugungi kunda о‘simliklar lunyosi rasmiy ravishda e’tirof etilmagan holda tuban va yuksak о‘simliklarga ajratib о‘rganilmoqda.

Lekin о‘simliklar, hayvonlar hamda boshqa tirik mavjudotlar о‘rtasidagi chegaralar tо‘g‘risida turlicha qarashlar mavjud. Bakteriyalar va kо‘k-yashil suv о‘tlari boshqa tirik mavjudotlardan о‘zlarining tuzilishi, hayotiy jarayonlari bilan keskin farq qiladi. Shuning uchun ularni ayrim prokariotlarga ajratilgan. Prokariotlarda (Yunoncha pro-oldin, karion-yadro) shakllangan yadro bо‘lmay, mitoz, meyoz, jinsiy kо‘payish jarayonlari ketmaydi. Bu esa ularning boshqa yadroli – eukariot organizmlarga (eu – haqiqiy, yaxshi, karion - yadro) nisbatan juda sodda  ekanligini kо‘rsatadi. Prokariotlar yer yuzida 2-3 milliard yil oldin paydo bо‘lganligi aniqlangan.

Barcha tirik organizmlar uchun xos xususiyat – tashqi muhit bilan doimo moddalar almashinib turishidir. Bu ikki bir-birlariga qarshi lekin bir-birlaridan ajrala olmaydigan jarayonlardir: 1) organizm tashqi muhitdan moddalarni yutib tanasining tarkibiga kiradigan moddalarni sintezlaydi (assimilyatsiya jarayoni); 2) organizmda doimo moddalarning chirishi va ajralishi mavjud bо‘lib turadi (dissimilyatsiya jarayoni). Bu ikki jarayonning kelishib ishlashi natijasida organizm о‘zining shaklini va uzviyligini saqlaydi.

Kо‘pchilik о‘simliklar fotosintez xususiyatiga ega bо‘lgan yashil rangli pigment – xlorofillni (xloros – yashil, fillion - barg) saqlaydi.

Fotosintez jarayonida birinchidan quyosh nuri energiyasi yutiladi va о‘simlikda yashirin energiyaga aylanadi. Ikkinchidan shu energiya hisobiga yashil о‘simliklar tashqi muhitdan suv va unda erigan anorganik birikmalar va karbonat angidridi olib, organik moddalarni sintezlaydi. Bu xususiyatlariga asoslanib yashil о‘ismliklarni avtotroflar (yunon. avtos – о‘zi, trofe – oziq) organizmlar deyiladi.

Fotosintez vaqtida paydo bо‘lgan organik moddalarni о‘simliklar ikki xil yо‘l bilan foydalanadi: 1) tanasining tarkibiga kiradigan murakkab moddalarni hosil qilishda birlamchi material sifatida 2) nafas olganda ajralib chiqadigan energiyani hosil qilishda.

Avtotrof о‘simliklarga qarama-qarshi hayvonlar tanasida anorganik moddalardan organik moddalarni hosil qila olmaydi. Ular о‘simliklar hosil qilgan tayyor – organik moddalar bilan ovqatlanadi va tanasida ularning energiyadan foydalanib qayta ishlab chiqaradi. Shuning uchun ularni geterotrof (yunon. – geteros – boshqa) organizmlar deyiladi. Geterotrof organizmlarga hayvonlardan tashqari zamburug‘lar, bakteriyalar va ba’zi xlorofillsiz organizmlar kiradi.

Yer yuzida moddalar almashinishida о‘simliklar, hayvonlar va mikro organizmlar о‘rtasida chuqur bog‘lanishlar mavjud. О‘simliklar fotosintez vaqtida hayvonlar va о‘simliklarning о‘zlarini nafas olishi uchun muhim bо‘lgan erkin kislorodni ajratadi, hayvonlar nafas olganda ajralgan karbonat angidrididan о‘simliklar fotosintez jarayonida foydalanadi.

О‘simliklar tuproqdan oladigan mineral moddalar, ularni iste’mol etgan hayvonlarning qoldiqlarini zamburug‘lar, bakteriyalar yordamida parchalanishi natijasija paydo bо‘ladi. Ular о‘simliklarni ildizi orqali tuproqdan shimib tanasining tuzilishiga qatnashadi. Shunday qilib bakteriya va zamburug‘lar yerda moddalarning uzluksiz aylanib turishida katta ahamiyatga ega.

Hozirgi vaqtda о‘simliklar dunyosini har tomonlama о‘rganuvchi Botanika fani alohida-alohida bо‘lgan  bir qancha bо‘limlarni: morfologiya, anatomiya, sistematika, о‘simliklar ekologiyasi, fitotsenologiya, о‘simliklar geografiyasi, poleobotanika va boshqalarni о‘z ichiga oladi. Bu bо‘limlarning har biri о‘z sohasida о‘ziga xos uslublar yordamida bajarilgan ilmiy tadqiqotlarga ega

Morfologiya (yunoncha - morphe - shakl, logos - о‘rganish) о‘simliklarning tashqi va ichki tuzilishini, ayrim organlarining shakllarini, ularning tashqi muhitga bog‘liq holda о‘zgarishini о‘rganadi.