О‘simliklarning yashash sharoitiga moslanishish belgilari organlarining tuzilishi tashqi muhitning о‘simliklar tuzilishiga ta’siri Исполнитель

О‘simliklarning yashash sharoitiga moslanishish belgilari, organlarining tuzilishi, tashqi muhitning о‘simliklar tuzilishiga ta’siri

1. Tashqi muhitning о‘simliklar tuzilishiga ta’siri
2. O`simlik organlarini morf-ekologik tuzilishining xususiyatlari
3. O`simlik organlarini anatomo-ekologik tuzilishining xususiyatlari

Ekologik omillar asosan uchta guruhga bо‘lib о‘rganiladi: 1. Abiotik omillar; 2. Biotik omillar; 3.  Antropogen omillar.

Abiotic omillar o`z navbatida 3 guruhga  bo`lib organiladi, ya’ni iqlimiy, tuproq yoki  edafogen va   orografik yoki topografik omillar. 1. Iqlim omillari (yorug‘lik, harorat, namlik, yog‘ingarchilik, havoning harakati, elektr hodisalari); 2. Tuproq omili – tuproqning fizik, mexanik, kimyoviy xususiyatlari; 3. Orografik yoki relyef omili – dengiz satxidan mutloq balandligi, dunyo tomonlariga nisbatan joylashishi (ekspozitsiyasi), qiyalik burchagi, relyefning xarakteri;

Biotik omillar esa – fitogen, zoogen, mikrobiogen, mikogen omillarga bo`linib, ular  o`zaro bir-birlari  bilan biotik munosabatda  bo`ladi.

Antropogen (inson) omili-insonning xо‘jalik faoliyati natijasida о‘simliklarga bevosita yoki boshqa ekologik omillarga ta’siridir. Antropogen omil hozirgi  kunda  eng  yetakchi kuchga  ega  bo`lib, biotik omillardan  mustasno  holda o`simlik olamiga alohida ta’sirini  kuztish mumkin. Bunga o`simliklarni duragaylash, iqlimlashtish, introduksiyalash, madaniylashtitirsh,  ularning  yirik ekin maydonlari, plantatsiyalarni  sun’iy  ravishda  yaratish kabi insonlar  faoliyatini  misol qilish mumkin.

Mazkur omillar ta’sirida  o`simliklar  muayyan ekologik muhitga  moslashadilar. Muhit omillari  esa organizmlarga, xususan, o`similar olamiga minimum, maksimum, optimum, pessimum darajada ta’sir  etishi  bizga  ekologiya  fanidan  ma’lum. 

О‘simliklarning normal о‘sishi va rivojlanishi uchun ekologik omillar bevosita yoki bilvosita ta’sir etishi mumkin. Ularning haddan tashqari kuchli yoki kuchsiz ta’sir etishi о‘simliklarni jadal yoki sust rivojlanishiga olib keladi. Shuning uchun ayrim ekologik omillarning qulay (optimum), minimum va maksimum ta’sir etishi muhim ahamiyatga ega. Tashqi  muhit  omillarining  o`simliklar  olamiga ta’sirini, undagi morfo-ekologik,  morfo-anatomik, morfo-fiziologik  moslanishlrrni, unga  muvofiq  ravishda o`simliklarni  yer  yuzida  rivojlanish va tarqalish  qonuniyatlarini, o`simlik qomlamini, fititsenozlani tarkib  topishini, rivojlanishini  o`rganadi. 

О‘simliklar ekologiyasi − о‘simliklarning tashqi muhit bilan aloqasi tо‘g‘risidagi fan bо‘lib, u о‘simliklar shakllarining paydo bо‘lishiga ayrim omilarning yoki ularning birgalikdagi ta’sirlarini о‘rganadi.

О‘simliklar tashqi muhitning biror faktoriga nisbatan ekologik guruhlar ajratiladi. О‘simliklarning tuzilishiga tuproqning, havoning namligi hamda yorug‘lik kabi muhim faktorlar ta’sir etadi. Bu faktorlarga о‘simliklar turlicha moslashadilar, shuning uchun kо‘pchilik ekologik guruhlar, ya’ni kserofitlar yoki ssiofitlar (soya sevar о‘simliklar) tashqi – gabitusi va ichki tuzilishlari bilan farq qiladilar. Ular turli hayotiy shakllarga ega bо‘ladilar.

Muhit tushunchasi. Muhit - ekologik tushuncha, u majmua tabiiy element va voqeliklardan tashkil topgan bo'lib, tirik organizmlar ular bilan bevosita va bilvosita munosabatda bo'ladi. M uhit-organizmlarni o 'rab turgan hamma tabiiy ekologik omillar (havo, yorug'lik, tuproq)dir. Muhit elementlari organizm larning holati, o'sish, rivojlanish, ko'payish, tarqalishiga to'g'ridan-to'g'ri yoki boshqa ikkilamchi omil orqali ta ’sir qiladi. Har bir organizmning muhiti juda ham ko'p organik va neorganik tabiiy elementlardan ham da inson faoliyatidan kelib chiqadigan sun’iy elementlardan tashkil topadi. Tashqi muhit tabiiy kuch va voqeliklar yig'indisi, moddalar va energiya tarqalishi inson faoliyatining turli obyektiv va sub’yektiv qirralari bo‘lib, ularning ba’zilari bir-birlari bilan aloqada bo‘lmasliklari ham mumkin. «Atrof-muhit» atamasi tashqi muhit tushunchasiga identik, aynan o‘zi bo‘lib, obyekt yoki sub’yektivlik bilan to'g'ridanto'g'ri kontaktda bo'ladi. Atrof-muhit tushunchasini biolog Ya. Yukskol (1864-1944) ekologiyaga kiritgan va shunday ta’riflagan: «Tashqi dunyo, u tirik organizmlarni o'rab turgan, ularning sezgi organlari, hayvonlarning harakat organlari orqali ta’sir qilib, maxsus xislatlarning kelib chiqishiga sabab bo'ladi. Har bir sub’yekt xuddi o'rgimchak to'rining tolalari kabi tashqi muhitga u yoki bu xislati bilan bog'liq, murakkab to'r hosil qilib, o'zining hayotchanligini ta’minlaydi», - degan edi.

Ekologiyada yana «Tabiiy muhit» atamasi ham uchraydi. Tabiiy muhit - bu tirik va o'lik tabiatning tabiiy omillarining yig'indisi bo'lib, inson faoliyati natijasida o'zgaradi va organizmlarga ta’sirini o'tkazadi. (A.Ergashev, T.Ergashev. E,B<,va TMQ, 24-25-bet)

Abiotik omildan yorug'lik o'simlikka to'g'ridan-to'g'ri ta’sir qilib, ular tanasida biomassa hosil bo'lishiga olib keladi, shu biomassa (yem-xashak, ozuqa) orqali hayvonlarning hayot-faoliyatiga ta’sir ham qiladi.