Ko`p hujayrali hayvonlarni vegetativ ko`payishi Исполнитель

Ko`p hujayrali hayvonlarni vegetativ ko`payishi. Jinsiy ko`payish. Konyugasiya. Gametalarni hosil bo`lishi.

1. Ko`p hujayrali hayvonlarni vegetativ ko`payishi.

   2.Jinsiy ko`payish. Konyagasiya

3. Gametalarni hosil bo`lishi.

1. Vegetativ ko’payish usulida ko’p hujayrali organizm tanasining bir qismidagi hujayralar to’plamidan yangi organizm hosil bo’ladi. Masalan, gidralar ko’payishida ona organizmidan hujayralar to’plamidan iborat kurtak hosil bo’ladi va so’ng u ajraiib, alohida organiznmi yaratadi.

Vegetativ ko’payish (masalan, gidralarda) jinsiy ko’payish bilan aimashinib turadi. Halqali va kiprikli chuvaichanglar ma’lum qismlarga bo’linib har bir qism o’z navbatida yangi organizm hosil qilishi mumkin.

Organizmlar vegetativ ko’payishining bir turiga poliembrioniya deyiladi. Bunda yetilayotgan organizm (embrion) bir necha bo’lakka bo’linib har qaysi bo’lakdan alohida organizm rivojianadi. Poliembrioniya ayrim hasharotlarda («yaydoqchilar») va sutemizuvchilarda uchraydi. Umuman bir tuxumli egizaklarning hosil bo’lishini poliembrioniya uchun yaqqol misol qilib ko’rsatish mumkin.

2. Jinsiy ko`payish. Konyugasiya, jinsiy hujayralar tuzilishi va kopulyasiya.

Jinsiy ko’payish natijasida genetik informatsiyaning almashinuvi, hosila individda yangi genetik to’plamning vujudga kelishi va shunga monand ravishda o’zgacha (o’zgargan) biologik xususiyatga ega bo’lgan, ya’ni ota-ona organizmiga qaraganda chidamli, moslashuvchan yangi aviod yuzaga keladi. Mana shunga ko’ra harnjinsiy ko’payish biologik jthatdan afzal va rnukammallashgan organizmlaming ko’payish xiii hisoblanadi. Jinsiy ko’payish odatda ikki jinsiy hujayra — gametalaming qo’shiishi bilan ro’y beradi. Jinsiy ko’payishfling bunday gametalarning qo’shilishi bilan sodir bo’iishi ham evolutsion tarzda, asta-sekin yuzaga kelgan.

Jinsiy ko’payishniing eng qadimiy — ibtidoiy ko’ninishi plazmogamiya hodisasida namoyon bo’ladi. Plazmogamiyada (aynim amyobalarda sodir bo’luvchi) ikki hujayra qo’shilib, ikki yadroli tuzilma hosil qiladi. Qisqa muddatdan so’ng hujayra sitoplazmasi qayta ikkiga bo’linadi, har bir hosila hujayra avvalgi yadrolardan biriga ega bo’ladi. Har bir amyobaning sitoplazma tarkibi aralashgan, ya’ni ikkita qo’shilgan amyoba sitoplazmasidan iborat bo’ladi. Mana shu sitoplazma mahsulotining aralashishi bilan hosil bo’lgan individ — amyoba o’zgacha xususiyatga ega bo’ladi.

Jinsiy ko’payishning anchagina murakkablashgam xillarini 2 guruhga ajratish mumkin: konyugatsiya, kopulatsiya.

Konyugatsiya bakteriya, infuzoriylarga xos bo’lgan ko’payish usulidir. Odatda kiprikli sodda hayvonlar oddiy bo’linish bilan ko’payadi. Bunday ko’payishlardan keyingi jinsiy ko’payish konyugatsiya sodir bo’ladi. Ma’lumki, infuzoriylarda makro va mikronukleolalar mavjud. Konyugatsiya boshlanganda ikki hujayra o’ta yaqinlashadi — hujayralararo tutashtiruvchi torlma hosil bc’1adi. Yadrolarda murakkab jarayonlar ya’ni makronukleusning yo’qolishi, mikronukleusning bo’linishi hamda oxirida undan ikkita yadroning shakilanishi ro’y beradi. Mana shu — yadrolarning bin harakatchan, i kkinchisi turg’undir. Harakatchan yadrolar hujayralararo almashadi. Turg’un yadro bilan harakatchan yadro qo’shiladi — sinkarion ro’y heradi va boshqacha sifatga ega bo’lgan yangilangan yadro hosil ho’ladi. Ushbu yadrodagi o’zgarishlar nihoyasida har bir hujayrada yana makro va mikronukleus shaidlanadi. Infuzoniylar bir-biridan aj raladi. Konyugatsiya jarayoni bakteriyalar uchun ham xosdir. Jipslashgan ikki bakteriyaning sitoplazmatik tutashtiruvchi tortmasi orqali asosiy genetik mateniyali nukleoidga yopishib joylashgan DNK bir hujayradan ikkinchisiga o’tadi va uning xususiyatini shu DNK ga xos ravishda o’zgartiradi.

Jinsiy ko’payishda erkak va urg’ochi jinsiga mansub, gaploid xromosoma to’plamiga ega bo’lgan hujayralar o’zaro qo’shiiadi. Bunday ko’payish — gametogamiya evolutsiya taraqqiyoti davomida murakkablashib borgan.

Tuxum hujayra (oon - yunon., ovum - lot. tuxum) hamma hayvonlarda nisbatan yirik hujayra hisoblanib,ko`pincha yumaloq shaklga ega, o`zak, o`zakcha organellalar va ko`p miqdorda sitoplazmasi bor. Tuxum hujayra sitoplazmasida oqsil tabiatli kiritma - sariq modda uchraydi va bu moddaning miqdoriga asoslanib tuxum hujayralar klassifikatsiya qilinadi. Sariq moddasi kam tuxum hujayralar - oligoletsital (oligos-kam, lecithos-sariq modda), sariq moddasi o`rtacha miqdordagi tuxum hujayralar - mezoletsital (mesos-o`rtacha) va sariq moddasi ko`p tuxum hujayralar - poliletsital (polys-ko`p) tuxum hujayralar farq qilinadi.