Molekulyar biologiyani mazmuni va sohasi Исполнитель

Molekulyar biologiyani mazmuni va sohasi. Mitotik sikl, hayotiy sikl. Hujayrani bo`linishi. Amitoz. Mitoz. Sitokenez. Kariokinez.Endomitoz. Politeniy.

1. Molekulyar biologiyani mazmuni va sohasi
2. Mitotik sikl, hayotiy sikl.
3. Hujayralarning bo‘linishi va ko‘payishi.
4. Endomitoz va politiniy.
5. Ko‘p hujayrali hayvonlarni vegetativ ko‘payishi.
6. Jinsiy va jinssiz ko‘payish. Konyugatsiy. Germofradit organizmlar, gametogenez, spermatogenez, ovogenez.

Hujayraning muhim xususiyatlaridan biri o’zidan ko’payish. Hujayra reproduksiyasi organizm usish va tarakiyotining asosi hisoblanadi. Uning bir necha turlari bor. Mitoz (notugri bo’linish), amitroz (tugri bo’linish), meyoz (reduksion bo’linishi) dir.

    Mitoz uni 1982 yili Fleming hayvon hujayralarida shu yili Strasburger o’simlik hujayralarida ta’riflagan edilar. Mitoz bo’linish qonuniyatlari barcha hujayralar uchun umumiydir. Bo’linishdagi jarayonlar malum qonuniyat asosida borib, ularni ketma – ket keladigan interfaza va mitozga bo’lish mumkin. Interfaza va mitoz bo’linishni kushib mitotik  sikl deyiladi.

     Interfaza hujayra ichidagi strukturalarning keskin usishi, o’zgarishi. Shakllanishi bilan amalga oshadi. Bu davr M sintez davri va mitoz siklini umumiy generasiya vaqtining 85-95% uz ichiga oladi. Bundan So’ng generasiya vaqtning 5-10% tashkil qiluvchi M – mitoz davri boshlanadi.

     Mitoz bu jarayonda 4 fazaga farqlanadi: profaza, metofaza, anofaza, telofaza.

    Profazada xromasomalarning qondensasiyasi va metotik apparatining shaklanishi kuzatiladi. Xromasomalar kattalashadi va yugonlashadi. Spiralizasiya prosessida xromatidlarning biri ikkinchisi atrofidagini aylanmay, balki xar biri atrofida ham spiral’ hosil qiladi.

   Shuning uchun ular metozning keyingi fazalarida engil ajraladi. Profazaning oxirida xromasomalar juft xromatidlardan tashkil topadi. Xromasomalarning kattalanishi va yugonlanishi bilan xromatidlar sentramerlar beb ataluvchi malum bo’lmalari bilan birlashadi. Profaza oxirida xromasomalar bo’linayotgan yadroni ekvatori yuzasiza joylashadi, bo’linish dukchalari hosil qila boshlaydi. Duk 2 tipdagi ipchalardan kutblarni birlashtiruvchi markaziy va kutblarni xromasomalarni, sentromerlar bilan birlashtirib turuvchi xromasoma ipchalaridan iborat. Ular diametri 20 nm, devorini qalinligi 4-5 nm, zich naysalardan iborat.

   Profaza uchun yadrochaning yuqolishi va yadro qobigini erib ketishi xarakterli. Metafazada butunlay shakllangan xromasomalar ekvator zonada joylashgan bo’ladi. ekvatorial plastinka yoki «ona yo’lduz» metofazaning xarakterli belgisi hisoblanadi. Bu fazada xromasomalar ekvatorial tekisolikdan So’ng sekin – asta harakat qila boshlaydi. Xromasomalar duk iplariga nisbatan perpendikulyar yotadi. Shuning uchun bu fazada ularning soni, shakli va kattaligini aniqlash mumkin bo’ladi.

     Anafaza – xromasomalar xromatidlarining bir – biridan ajralishidan boshlanadi. Bu vaqtda xar bir xromasoma kiz xromatid karama – karshi kutbga karab harakat qiladi. Bu tarzda «kiz yo’lduz» shakllanadi. Xromasomalarning harakatldanishi bir xilda sinxron kochadi. Bu holatni oson ajratish mumkin. Anafaza uchun xarakterli xususiyat «kiz yo’lduz» davridir.

    Telofaza – mitozni oxirgi davri hisoblanadi. Profazani teskarisi bo’lib hamma xromasomalar yopiishb, uzunlaashdi. Duk yuqoladi. Yadrolar kaytadan tiklanadi. Yadroocha va yadro qobig’i hosil bo’ladi. Mitotik apparat parchalanali va  hujayra tanasining bo’linishi sitokinez ro’y beradi. Kiz hujayralar yadrosi interfazadagi hujayralarga xos tuzilishga ega bo’ladi.

     Mitoz bo’linishidan tashqari yana bir qancha bo’linish xillarini ko’rsatish mumkin. Lekin ulardan mitotik appvaratsiz bo’linish ro’y beradi. Ularga endomitoz, politeniya, polisomatiya, amitozni kiritish mumkin. Ular amitoz bo’linish xillari ham deb yuritiladi.

    endomitoz – yadro ichidagi xromasomalar mitotik apparatsiz reduplikasiyalanishiga, endomitoz yoki hujayrani ichki bo’linishi deyiladi. endomitoz ko’pincha hayvon sulak bezlarida, differensiyalangan o’simlik  hujayralarida ya’ni vangdon tepetumida periderma va antipod hujayralarda uchraydi. endomitozda fazalar bor. endoprofaza, endometofaza, endotelofazadan iborat. endomitozda hujayra yadrosi ichichda boradigan chuko’r o’zgarishlarni kuzatib bo’lmaydi. Chunki yadro membranasi butunligicha saqlanadi, yadrochalar ham ko’rinarli darajada saqlanadi. Xromasomalar spiralsizlangan holatda ingichka xromanemalar xrolida qoladi. Yoruglik mikroskopi ostida endomitoz bo’linayotgan yadro ichki strukturalarni uzgartirmay turib, ozmi ko’pmi teng kattalikda 2-3 bo’lakga bo’lingan holatda ko’rinadi. endomitoz bo’linishida ko’pmncha sitoplazma bo’linmaydi. 2 va tup yadroli hujayra hosil bo’ladi. Lekin xromasoma apparatida duk hosil bo’lmaydi. endomitoz bo’linishda hujayralararo yadro moddalar tugri taksimlanmaydi. Lekin hosil bo’lgan hujayralar ixtisoslangan hujayralar sifatida uzlarining strukturasi va xayot faoliyatida o’zgarish hosil qilmaydi.