Teleskopda yig’ilgan nurgadastlabki ishlov berish Исполнитель

Teleskopda yig’ilgan nurgadastlabki ishlov berish

1. Teleskopda yig’ilgan nurga dastlabki ishlov berish.
2. Nurlanishni saralagichlar va ularning asosiy ko’rsatkichlari.
3. Nurlatgich va to’lqin uzatuvchilar.

1. Teleskopda yig’ilgan nurga dastlabki ishlov berish. Teleskop obektivi yordamida yig’ilgan osmon yoritkichining nurlanishini qayd qilishdan oldin uni ma’lum ishlovdan o’tkazish kerak bo’ladi. Bu ishlov tekshirishga qo’yilgan masalani yechishga qaratilgan bo’ladi. Masalan, nurlanishni nur to’skich va nursaralagichlar yordamida intensivligini kamaytirish, keraksiz nurlardan tozalash yoki spektrga yoyish, tasvirni kattalashtirish yoki kichraytirish va shunga o’xshash dastlabki ishlovdan o’tkazishga to’g’ri keladi. Bu maqsadda turli xil nur to’skichlar va saralagichlar, spektrograflar va boshqa nurlanishga ishlov beruvchi asboblar qo’llaniladi. Bu asboblar teleskopga o’rnatiladi va obektiv yordamida yig’ilgan nurlanish ular orqali o’tadi va shundan keyingina o’lchanadi va qayd qilinadi.
2. Nurlanishni saralagichlar va ularning asosiy ko’rsatkichlari.     Ma’lum uzunliklar oralig’idagi elektromagnit to’lqinlarnigina o’tkazadigan va bu oraliqdan tashqaridagilarni o’tkazmaydigan optik muhit nurlanish saralagich(filtr) deb ataladi. Bunday saralagichlarning bir necha turlari mavjud: yorug’lik saralagichlar, interferension saralagich, polyaroid, interferension-polyarizatsion saralagich shular jumlasiga kiradi.
3. a) Yorug’lik saralagich. Yorug’lik nurlarini har xil rangdagi nurlarga ajratish uchun rangli optik shishadan foydalanish mumkin. Qalinligi bir necha mm, yuzasi bir necha o’n sm² keladigan ustki va ostki sirtlari parallel bo’lgan rangli optik shisha ma’lum spektral oraliq yoki diapozondagi nurlanishni o’tkazadi, undan tashqaridagilarini o’tkazmaydi. Bunday saralagichlar optik zavodlarda maxsus standartga asosan yasaladi va yuzasi bo’ylab bir xil optik zichlikka ega bo’ladi. Har bir bunday standart yorug’lik saralagich ma’lum optik ko’rsatkichga ega bo’ladi va u ma’lum belgi yoki marka bilan belgilanadi. Ular rangli optik shishalar katalogiga kiritiladilar va bunday kataloglarda rangli shishani spektral o’tkazish sohasi, optik qalinligi beriladi.  Masalan, KS-14 markali rangli shisha to’lkin uzunligi l ³ 6300 A bo’lgan qizil nurlarni yoki JS-11 - l ³ 5300 A bo’lgan yashil, sariq, qizil nurlarni o’tkazadi. Bunday rangli shishalarning bir necha turini ketma-ket joylashtirish yo’li bilan o’tkazish oralig’i ingichka (100 Å) saralagich tuzish mumkin. Bunday saralagich nurlanish priemnigining qayd qilish spektral sohasini chegaralaydi. Shuning uchun saralagich tanlanayotganda priyomnikning spektral sezgirligini ham inobatga olish kerak ya’ni tanlanayotgan saralagich priemnikning maksimal sezgirligi atrofidagi spektral sohalarni o’tkazsin. Masalan, uch rangli UBV fotometriyada yulduzning  V rangda yulduz kattaligini o’lchash uchun panxromatik fotoemulsiya bilan birgalikda JS-18 va SZS-21 saralagichlarni qo’llash kerak bo’ladi. Besh rangli elektrofotometriyada fotoelektron ko’paytgich (FEU-79) oldiga yuqoridagi ikkala yorug’lik saralagich qo’yiladi.

       b). Interferension saralagich. Rangli shisha saralagichlar keng (³ 1000 Å) spektral diapozonni o’tkazadi. Ayrim hollarda ingichka (bir necha Å) spektral diapozonni ajratish talab qilinadi.  Bunday ishni interferetsion saralagich bajarishi mumkin va u Fabri-Pero interferometriga o’xshash asosda yasaladi va ishlaydi. Optik sirtga ega tiniq shisha plastinka yuziga ustma-ust qalinligi saralanishi kerak bo’lgan to’lqinlar uzunligining choragiga (l/4) teng rux sulfidi ( ZnS, sindirish koeffitsenti n=2,4 ) va kriolet ( Na Al Fb, n =1,36 ) qatlamlari suriladi. Qatlamlar chegaralaridan nur aks qaytadi va interferensiyalanadi. Umumiy qalinligi 0,55m bo’lgan to’rtta rux sulfidi va uchta kriolet qatlamlardan iborat “qatlama” interferometr 4500 Å dan 6500 Å gacha oraliqni ajratadi va 90 % nurlanishni o’tkazadi. O’n olti qatlamli saralagich 50% o’tkazish bilan 65 Å diapozonni ajratadi. Eng yaxshi interferetsion saralagichlarning o’tkazish sohasi kengligi bir necha angstremga teng va 50% o’tkazishga ega. Bunday saralagichlarni yasash yuqori mahorat va texnik yechim talab etadi. Qatlamlarning qalinligi saralagich yuzining barcha qismlarida bir xil ya’ni l /4 ga teng bo’lishi kerak.