Arab astronomiyasining rivojlanishi va uning tarixi Исполнитель
- Скачано: 7
- Размер: 109.49 Kb
Arab astronomiyasining rivojlanishi va uning tarixi
Usmoniylar sulolasi yumonidai arab xshshfati boshqarilgan davrda (661-750 y.y.) uning markazi Madinadan Damashqqa ko`chirildi. Abbosiylar sulolasi taxtga o`tirgach, 762 ynli xalifagning markazi mazkur sulolaning ikkinchi xalifi Al-Mansur tomonidan poytaxt Damashqdan Bog’dodga ko`chirildi.
Bog’dod poytaxt sifatida asos solingan kundai boshlab olimlar uning rnvojlanishida muhim o`yiadilar: shahar hududidagi geodezik o`lchashlar va qurilishlarni planlashtirish ishlarini al-Mansur saroyining taniqli olimlaridan Forsiy Naubaxt, Mxudiy Manassiy (keyinchatik arabcha Mashalloh nomi bilan tanilgan), astronom Umar ibn al-Farruxan at-Taboryy (tataristonlik) aktiv faoliyat ko`rsatdilar.
Ayni davrda xalifag saroyiga hindistonlik "Kanaka ismli olim tashrif buyurib, xalifga hind asgronomlari yozgan risolalarni -- sindxantlarpi sovga qildi.
Bu risolalar ichida eng nodiri mashxur hind astronomi Braxmal Guptaning (VI asr) "Braxmaguxuta-siddxant" asari ham bor edi. Bu asar mashhur olymlar Ibrohim al-Tazoriy va Yoqub ibn Tariq tomoiidan tarjima qilinib, uning arabcha nusxasi "Sshshhiid" tayorlandi. SHuningdsk, Yoqub ibn Tariq Braxmaguptaning "Kxanda kxadyaka" asarini ham ishlab chiqdi. Ko’p o`tmay al-Mansuriyning nevarasi (Maxdiy ismli o`gli) Xorun ar-Rashid (786-809 yillari xalifalik qilgan) davrida uning saroyida Muhammad ibn Ibrohim al-Fazoriy va Naubaxtning o`g’li al-Fadl ibn Naubaxtlar ishladilar.
Al-Fadl astronomik asarlarni fors tilidan arabchaga tarjima qildi. Xalifaning bosh kutubxonasiga mudirlik qildi.
Xorun ar- Rashid buyrug’iga ko`ra olim al-Hajjoj ibn Yusuf al-Matar tomonndan Evklidning "Boshianish" va Ptolemeyning "Megale sintaksis" asarlari tarjima qilindi. Xalifa saroyida ishlagan Jabir al-Xayyan (725-815) meditsinadan talay asarlar yozdi va Evklidning "Boshlanish" hamda Ptolemeyning "Al-Majistiy"eiga sharhlar bitdi.
Xorun ar-Rashid zamonida Bag’dodda tashkil topgan Donishmandlar uyi"ga Abu Hasan va Salmon olimlar rahbarlik qildi. "Donishmandlar uyi" ning shakllanishida ar-Rashidning vaziri Yaxyo ibn Xorun ibn Birman (736- 1()5y.) katta rol o`ynadi.
Xorun ar-Rashidning o`g’li al-Ma’mun xalifaligida (813-833Y.) Bag’dodda yanada yirik ilmiy maktab shakllandi. XapifalIk lavozimiga o`tirgunga qadar Xurosonga hokim bo`lgan,4 va Marvda yashagan Ma’mun o`z atrofiga taniqli olimlarni to`pladi. Uning vaziri Abul Abboyo ai-Fadd ibn Saxl as-Saraxsiy (818 yiLda o`lgan) va keyinroq uning ukasi al-Fadl al-Hasan as-Saraxsiy uning saroyida ishladi.
