To‘rt oyoqlilar katta sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi Исполнитель

To‘rt oyoqlilar katta sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi vakillarining tashqi va ichki tuzilishi

Reja:

1. Suvda va quruqlikda yashovchilar sinfining umumiy tavsifi.
2. Amfibiyalar sistematikasi.
3. Suvda va quruqlikda yashovchilarning vakili sifatida baqaning tashqi va ichki tuzilishi.

1.Suvda va quruqlikda yashovchilar sinfining umumiy tavsifi.

 Suvda va quruklikda yashovchilar birinchi quruq-likka chiqqan umurtqali hayvonlar bo’lsada, ular hali suv muhiti bilan aloqasini saqlab qolgan. Ko’pchiligining tuxumi (ikrasi) qattiq po’st bilan qoplanmagan bo’ladi va faqat suvda rivojlanadi. Тuxumdan chiqqan lichinka (itbaliq) suvda hayot kechiradi. Metamorfoz (o’zgarish) davridan keyin voyaga yetgan individga xos organlar paydo bo’ladi va quruqlikda ham yashayvyeradi.

Voyaga yetgan amfibiyalar uchun sharnir bo’g’inli juft oyoqlar xarak-tyerlidir. Bosh skeletining engsa qismida ikkita engsa bo’rtmasi. bo’yin umurtqasi bilan harakatchan qo’shiladi. Тanglay-kvadrat tog’ayi miya kugisiga qo’shilib ketadi (autostiliya), tilosti yoyining ustki elementi hisoblangan giomandibulyare — osma suyak o’rta quloqbo’shlig’ida joylashadigan uzangi suyagiga aylanadi, chanoq kamari dumg’aza umurtqasining ko’ndalang o’simtalariga yopishib turadi. Ikkita (to’liq ajralmagan) qon aylanish doirasi yuzaga keladi, yuragi ikkita yurak bo’lmasidan va bitta yurak qorinchasidan tashkil topgan. Ko’zlarida harakatchan qovoqlari bor. Yon chiziq organlari yo’qolib ketgan. Olding’i miya ancha kattaradi va ikkita yarimsharga ajraladi. Uning qopqog’ida nerv moddasi to’planadi. Amfibiyalarning o’rtacha metabolizm darajasi baliqlarga nisbatan ancha yuqori bo’ladi. Shu bilan bir qatorda amfibiyalar suvda yashovchi umurtqalilarning belgilarini ham saqoab qolgan. Тyerisi suv va gazni o’gkazib turadi. Ayirish organi bo’lib tana mezonefritik buyrak va teri xizmat qiladi. Тana harorati tashqi muhit haroratiga bogliq (sovuqqonli—poykilotyerm).

Aksariyat ko`pchilik turlarining tuxumlari faqat suvda rivojlanadi. Hayot davomida ular o`z boshidan metamorfoz davrini utkazadi, ya’ni itbaliqdan quruqlikda yashaydigan holga aylanadi. Buning natijasida jabra yo`qolib, uning o`rniga o`pka hosil bo`ladi, oyoqlar rivojlanadi.

2. Amfibiyalar sistematikasi. Hozirgi amfibiyalarning 2500 ga yaqin turlari bo’lib, ular uchta turkumga bo’linadi: dumlilar (Caudata), oyoqsizlar (Apoda) va dumsizlar (Ecaudata).

Dumlshar turkumi — Caudata. Bu turkum 280 ga yaqin hozir yashab turgan turlarni o’z ichiga oladi. Boshi bilinar-bilinmas tanaga o’tib ketadi, doimo yaxshi rivojlangan dumi bo’ladi. Oldingi va keyingi oyoqlari bir xil rivojlangan, ba’zilarida (sirenlarda) keyingi oyoq reduksiyalangan. Тana va dumini gorizontal tekislikda egab suvda suzadi yoki yerda o’rmalaydi. Ko’pchiligi suvda yashaydi. Bular aso-san shimoliy yarimsharda tarqalgan.

Dumlilar turkumi  beshta kenja turkumga bo’linadi.

1) Yashirinjabrapilar kenja turkumi hozirgi dumli amfibiyalarning eng soddasidir. Bularning umurtqalari amfitsel, urug’lanishi tashqi. Bu kenja turkumga yashirinjabralilar  oilasi kiradi, bu oilaning vakili Yaponiya va Хitoyda tarqalgan bo’yi 160 sm ga yetadigan gigant salamandra bilan Shimoliy Amerikada tarqalgan bo’yi 70 sm keladigan yashirinjabradir. Burchak-tishlilar degan ikkinchi oilasiga sibir to’rt barmoqli tritoni, ushar baqa, yetgisuv baqatishi , ussuriy tirnoqpi tritoni  kiradi.

2) Ambistoma kenja turkumiga faqat bitta ambistoma oilasi kiradi va Shimoliy hamda Markaziy Amerikada tarqalgan. Ambistomalarning lichinkalari aksolotl deb ataladi. Lichinkalari voyaga yetgan ambistomadek bo’lib, metamorfoz davrini o’tmasdan jinsiy ko’payish qobiliyatiga ega. Bu hrdisa neoteniya deb ataladi.

3) Uchta turi bilan sirenlar  oilasini o’z ichiga olgan Meanteg kenja turkumi Shimoliy Amerikada tarqalgan bo’lib, faqat nozik oldingi oyoqlari bor, tashqi jabralari umrbod saqlanadi. Jabra va o’pkalari bilan nafas oladi.

4) Proteylar kenja turkumi bitta proteylar oilasi va ikkita to`rni o’z ichiga oladi. Yevropa proteyi yer osti suvlarida yashaydi. Oyoqlari teri ostiga yashiringan, urug’la-nishi ichki. Amerika proteyi Shimoliy Amerika ko’llarida yashaydi.