Xordalilar tipi Xordalilar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi Исполнитель

Xordalilar tipi. Xordalilar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi.

1. Xordalilar tipining umumiy xarakteristikasi.
2. Xordalilar tipining sistematikasi.
3. Xordalilarning ahamiyati va  ularni muhofazasi

1.Xordalilar tipining umumiy xarakteristikasi. Xordalilar tipining mavjudligini mashhur rus zoologi A.O.Kovalevskiy asoslab bergan. Xordalilar tipi degan nom 1878 yilda Bell tomonidan taklif etilgan.

Xordalilar tipiga tashqi ko`rinishi, yashash sharoiti va hayoti har xil bo`lgan hayvonlar kiradi. Xordalilarni hamma hayot muhitlarida: suvda, yer ustida, yer tagida, daraxtlarda va havoda uchratish mumkin. Geografik tomondan bular yer sharining deyarli hamma qismiga tarqalgan. Xordalilarning hozirgi zamonda Yer yuzidagi turlarining umumiy soni 43 ming atrofida.

Xordalilar tipiga dengizlarda o`troq holda yoki erkin suzib yuruvchi lichinkaxordalilar, har xil lantsetniklarni o`z ichiga olgan bosh skeletsizlar, hozirgi zamon vakillari minogalar va miksinalarni umumlashtirgan to`garakog`izlilar hamda umurtqali hayvonlarning olti sinfi, ya'ni tog`ayli va suyakli baliqlar, suvda, quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar, qushlar va sutemizuvchilar kiradi. Bularning o`lchamlari ham xilma-xil bo`lib, uzunligi 0,5-3 mm dan 30 m gacha, massasi 150 t gacha boradi.

Xordalilar nihoyatda xilma-xil bo`lishiga qaramasdan, quyidagi belgilari bilan boshqa hayvonlardan keskin farq qiladi:

1. O`q skeleti vazifasini umrbod yoki taraqqiyotning ilk davrida mavjud bo`lgan xorda yoki orqa tori bajaradi. Xorda elastik egiluvchan o`zaklardan hamda vakuola hujayralaridan tashkil topgan. Xorda ichak nayining ustki devoridan ajralib chiqadi, ya'ni entodyerma hisobidan taraqqiy etadi. Tuban hayvonlarda xorda umrbod saqlanadi, yuksak xordalilarda embrional organ holida bo`ladi va keyinchalik tog`ay yoki suyak umurtqalar bilan almashinadi,
2. Markaziy nerv sistemasi (bosh miya va orqa miya) orqa tomonda, ya'ni xordaning ustida joylashgan bo`lib, shaklan nayga o`xshaydi, uning ichki bo`shlig`i nevrotsel deb ataladi. Deyarli barcha xordalilarda nerv nayining oldingi qismi kengayib, bosh miyaning keyingi qismi esa orqa miyani hosil qiladi. Embrional rivojlanish davrida nerv nayi embrionning orqa tomonida uzunasiga ketgan botiq shaklida hosil bo`ladi, demak, ektodyermadan yuzaga keladi.
3. Hazm qilish nayining oldingi (halqum) bo`limi devorining ikki tomoniga qator o`rnashgan va halqum bo`shlig`ini tashqi muhit bilan tutashtirib turadigan jabra yoriqlari bo`ladi. Tuban xordalilarda jabra yoriqlari bir umr saqlanadi. Quruqlikda yashaydigan umurtqali hayvonlarda jabra yoriqlari faqat embrion davrida hosil bo`lib, tezda bitib ketadi. Halqumning keyingi qorin qismidan juft bo`rtma, ya'ni atmosfera havosi bilan nafas oluvchi organ — o`pka rivojlanadi. Hazm qilish yo`li xordaning ostida joylashadi.