Psixologik testlardan foydalanish Исполнитель

Psixologik testlardan foydalanishda ularning yutuq va kamchiliklari to’g’risida yaqqol tasavvurga ega bo’lish mutaxassis faoliyati samaradorligini ta’minlashning muhim shartlari hisoblanadi.

Psixologik testlarning qadr-qimmati quyidagi sifatlari bilan belgilanadi:

1. Testni tatbiq etish sharoitlari va natijalarni

Test metodikalarni o’tkazishda foydalanuvchilarning ma’lumotlik darajasiga bog’liq bo’lmagan holda tayyorlab qo’yish mumkin. Bu esa test batareyalari bo’yicha kompleks xulosalar tayyorlashda yuqori malakali psixologni jalb etish kerak emas degan ma’noni bermaydi.

2. Operativlik va tejamkorlik. Tipik testlar qisqa topshiriqli seriyalardan tashkil topadi. Ularni bajarish uchun esa yarim minut vaqtni oladigan bo’ladi va odatda testlar bir soatdan oshib ketmaydi. Ba’zi shaxslik testlari bunday chegaradan chetga chiqishiga ham to’g’ri keladi.
3. Baholarning miqdoriy differensiallashgan xarakterga egaligi. Test shkalalari va standartlashganlik uning aniqlovchi instrumenti sanaladi hamda o’lchanayotgan xususiyatni miqdoriy baholash imkonini beradi (bilim, ko’nikma, malaka)YAxshi test o’quvchilarni uch toifaga ajratib beradi. A’lochi, o’rta va qoloq. Qutbli xarakterda esa qobiliyatli va talantli, ishonchlikni yo’qligi bilan o’ta ishonchsizlik (mutlaqo tayyor emaslikni) ajartishga olib keladi. Bundan tashqari test natijalarining miqdoriy testlarning yaxshi ishlab chiqilganligi imkoniyatlarini baholab beradi.
4. Optimal murakkablik. Professional tarzda tayyorlangan test topshiriqlari optimal murakkablikka ega bo’ldai. Bunda o’rta sinaluvchi maksimal miqdordagi ballning 50 foizini to’play olishi kerak. Bu dastlabki, psixometrik eksperiment vaqtida aniqlanadi.
6. YAxshi test barcha tekshiriluvchilar uchun bir shart-sharoit qo’yiladi.
7. Kompyuterlashtirish imkoniyati. Ommaviy test tadbirlarini o’tkazishda uning natijalarini qayta ishlash va vaqt tejamkorligini oshirishga yordam beoadi. Testlarni kompyuterlashtirish axborot xavfsizligini ta’minlashning eng maqbul yo’li sanaladi.
8. Psixologik adekvatligi. Bu optial murakkabligini muhim psixologik sababi hisoblanadi. Stressga chidamlilik,

Testlarni qadr-qimmati bilan bir qatorda ularning kamchiliklarini ham sanab o’tish lozim bo’ladi.

1. «Ko’r-kurona» xatoga yo’l qo’yish xavfi. YUqori ma’lumotli bo’lmagan mutaxassislarga ishonib qo’yish, ya’ni testlarni avtomatik tarzda ishlatish, ba’zida bir qator oqibatlarga olib kelishi mumkin. Yo’riqnomalarni tushunmasdan javob berishga to’g’ri kelib qolishi,
2. Profanatsiya xavfi. Bu so’z ma’nosini ifodalashda hosil bo’ladigan effekt. Masalan mutaxassislar saralash sharoitida MMPI qo’llash, sakkizinchi shkaladagi maksimal ball «SHizofreniya»ni aniqlashga yordam beradi bu original tafakkurni baholovchi sanaladi, to’rtinchi shkalada «psixopatiya-impulsivlik» tarzda ifodalangan. Testning savollari sog’lom shaxsni ancha talvasaga solib qo’yadi.
3. Individual yondashuvning yo’qligi (Stressga chidamlilik). Test yoppasiga o’tkazishga ancha qo’l kelganligi sababli, unda individual xarakterdagi jihatlar e’tibordan chetda ham qolib ketadi.
4. Ishonchlilik sharoitlarini bo’lmasligi. Test protseduralarining rasmiylik xarakteriga ega ekanligi, psixologning uning muammosiga shaxsan qiziqishiga nisbatan ishonchsizlik olib keladi.

Noadekvat murakkablik individual yondashuvning yo’qolishi. Ba’zan yuqori ma’lumotli darajasida tuzilmagan testlarda hatdan ortiq murakkablik yosh xususiyatlariga tag’sir etadi.

Psixodiagnostikada qo’llaniladigan barcha metodlar kabi testlarga ham alohida talablar qo’yiladi. Ana shunday talablardan birinchisi – ijtimoiy-madaniy moslashtirilganlik hisoblanadi. Bir mamlakatda ishlab chiqilgan standart testlar boshqa bir jamiyatdagi tekshiriluvchilarga tadbiq etilishi uchun o’sha hududning, fukarolarning milliy xususiyatlarini, mentalitetini e’tiborga olgan holda  moslashtirilgan bo’lishi kerak. Masalan, bir davlatda ishlab chiqilgan intellekt testlari asosida boshqa davlat fuqarolarining intellektini aniqlansa ko’rsatkichlar yoki ortib yoki kamayib ketishi mumkin. Ya’ni tadqiqot natijalari noadekvat bo’lib qoladi. Agar test sinovlari takroran boshqa sharoitlarda o’tkazib ko’riladigan bo’lsa ham ularni yangi sharoitga moslashtirilishi shart. So’rovnoma shaklida tuzilgan testlarni tarjima qilishda ham nihoyatda ehtiyotkorlik va e’tiborlilik talab etiladi, chunki ko’p hollarda so’zma-so’z tarjimalar muvaffaqiyatsiz bo’lib qoladi. Shuning uchun umumiy mazmunni saqlagan holda ixtiyoriy so’z birikmalaridan foydalanish mumkin.

Psixodiagnostik testlarga qo’yiladigan talablardan yana biri – test topshiriqlarining bir xil mazmunga egaligi va ifodalarning soddaligidir. Bu talabga ko’ra test topshiriqlari, rasmlar, so’zlar faqat bir xil tarzda idrok qilinadigan va tushuniladigan bo’lishi kerak.

Uchinchi talabga ko’ra test sinovlarini bajarish vaqti cheklangan bo’lishi kerak. Juda katta hajmdagi test topshiriqlarini bajarish vaqti 1,5-2 soatdan ortib ketmasligi lozim. Uzoq vaqt mobaynida ish qobiliyatlarini bir xil darajada tutib turish ham qiyinchilik tug’diradi.

Psixodiagnostik testlarga qo’yiladigan to’rtinchi talabga ko’ra, ularda norma belgilangan bo’lishi kerak. Test normalari juda katta ko’lamdagi tekshiriluvchilarda tadqiqot o’tkazilib aniqlangan o’rtacha ko’rsatkich bo’lib, alohida individda o’tkazilgan test natijalari ana shu ko’rsatkich bilan taqqoslanadi. odatda norma belgilashda ijtimoiy, yoshga va jinsga oid xususiyatlar e’tiborga olinadi.

1. L. Marishuk esa psixodiagnostik testlar: prognostik ahamiyatga ega bo’lishi, ishonchlilik, turg’unlik, ilmiylik, asoslanganlik, ixtisoslashganlik, adekvatlik, ob’yektivlik, aniqlik, samaradorlik, qulaylik kabi talablarga javob berishi kerak deb ko’rsatadi.

Psixodiagnostik test sinovlarini o’tkazishdan avval psixolog quyidagi qoidalarga rioya qilishi kerak:

1. Biror test materiallarini o’tkazishdan avval u bilan yaxshilab tanishib chiqishi yoki o’zida sinab ko’rishi kerak. Bu unga testning nozik jihatlari haqida ham kengroq ma’lumotga ega bo’lish imkonini beradi hamda ba’zi xatoliklarning oldini olishga yordam beradi.
2. Test topshiriqlarini bajarishdan avval tekshiriluvchilar uning yo’riqnomasini yaxshi tushunib olishlariga erishish kerak.
3. Test topshiriqlarini bajarish jarayonida tekshiriluvchilarning mustaqil ravishda faoliyat ko’rsatishi, bir-birlariga salbiy ta’sir etmasliklarini nazorat qilib turish zarur bo’ladi, chunki bu test natijalarida aks etishi mumkin.
4. Har bir test sinovlari uchun natijalarni statistik tahlil qilish va talqin etishning aniq va asoslangan usullari ishlab chiqilgan bo’lishi kerak.

Psixodiagnostik metodlarni qo’llash muayyan tayyorgarlikni, tegishli ko’nikma va malakalarga ega bo’lishni taqozo etadi. Yuqorida keltirilgan talablar va qoidalar asosida tashkil etilgan psixodiagnostik metodlar shaxs ruhiyatini o’rganishning samarali vositasi bo’lib xizmat qiladi.