Psixologiya fan sifatida Исполнитель

Psixologiya fan sifatida

1.Psixologiya haqida tushuncha

2.Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o‘rni

3.Hozirgi zamon psixologiyasining tamoyillari

Tayanch tushunchalar:Aks ettirish nazariyasi, animizm , asab tizim, birinchi signal , bosh miya, psixika, psixologiya, refleks.

Psixologiya haqida tushuncha

           Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning alohida xossasi bo‘lib, u ob’ektiv olamni alohida bir tarzda aks ettiradi. Yuksak darajada tashkil topgan materiya deganda biz miyani tushunamiz. Demak inson va hayvonlar psixikasining moddiy asosini markaziy nerv sistemasining eng yuksak qismi bo‘lmish bosh miya tashkil etadi. Ammo insonlar miyasi hayvonlar miyasiga qaraganda ancha murakkabroq tuzilgan bo‘ladi. Odam miyasi hajmi jihatidan ham katta. Bosh miya orqa miya bilan markaziy nerv tuzilmasini tashkil qilib, odam organizmidagi barcha organlarning o‘zaro faoliyati va bir-biri bilan bog‘lanishini hamda uning tashqi muhit bilan bo‘ladigan aloqasini ta’minlaydi. Psixik faoliyatlarning ko‘pgina qismi bir necha qator bo‘lib,  joylashgan nihoyatda ko‘p nerv hujayralaridan (15 milliarddan ko‘p) tashkil topgan,  kulrang modda qatlamidan iborat bo‘lgan bosh miya katta yarim sharlari qobig‘ining faoliyati bilan bog‘liqdir. Nerv tizimi nerv to‘qimasidan tashkil topgan bo‘lib, u o‘z navbatida nerv hujayralaridan iborat. Har bir nerv hujayrasi,  ya’ni neyron yadrosi bo‘lgan juda ko‘p tarmoqlangan kalta o‘simtalar – dendritlar va bitta uzun o‘simta - aksondan iborat hujayradan tashkil topgan. Turli nerv hujayralarining tutashgan joyi sinaps deyiladi va u bir neyrondan boshqasiga impulslarni o‘tkazish (to‘xtatish yoki ushlab qolish) ni ta’minlaydi. Nerv hujayralari to‘plami miyaning kulrang moddasini, nerv tolalarining to‘plami esa miyaning oq moddasini tashkil etadi. Nerv to‘qimasi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ular  qo‘zg‘aluvchanlik va o‘tkazuvchanlik asosiy xususiyatlar  hisoblanadi. Markaziy nerv tizimi bosh va orqa miyadan iborat. Orqa miya umurtqa pog‘onasining kanalida joylashgan bo‘lib, nerv to‘qimasidan iborat. Orqa miya ikkita yarim, ya’ni o‘ng va chap qismlardan iborat bo‘lib, ularni uzunasiga ketgan oldingi va orqa kesiklar ajratib turadi.    Orqa miyada nerv tolalarining tutamlari joylashgan bo‘lib, sklet muskullari, nerv va shilliq qavatidagi periferik nerv uchlaridan qo‘zg‘alish nerv impulslari ko‘rinishida, ular orqali miyaga u yerdan esa periferiyaga yetkaziladi. Orqa miyada ongsiz reflektor  harakatlarning gavda va qo‘l-oyoqlar muskullarning, shuningdek bir qator fiziologik jarayonlarning tomirlarni harakatlantiruvchi, teri ajratuvchi va boshqa markazlar joylashgan. Bosh miya qutida joylashgan bo‘lib, orqa miyaning ustida joylashganga o‘xshaydi. Bosh miyada uzunchoq miya, orqa  miya, o‘rta miya, oraliq miya va oldingi miya farqlanadi. Orqa  miya, Varoliy  ko‘prigi va miyachadan iborat bo‘lib, uzunchoq miya bilan birgalikda miya sopini tashkil qiladi. Miya sopi orqa miyani davomidek tutashgan. Uzunchoq miya orqali orqa miyadan bosh miyaning yuqori bo‘limlariga impulslar o‘tadi va orqaga qaytadi. Uzunchoq miyaning yadrolari murakkab refleks aktlarida ishtirok etadi; so‘rish, chaynash, so‘lak ajratish va hokazo. Miyacha tana harakatlarini muvofiqlashtirishda ishtirok etadi. O‘rta miya–to‘rt tepalik qizil yadro muskul tonusining me’yoriy taqsimlanishini,  tovush va yorug‘lik qo‘zg‘atuvchilarini hamda og‘irlik kuchiga nisbatan tananing to‘g‘ri joylashishini idora etadi. Oraliq miyada sezuvchanlikning oraliq markazlari mujassamlashgan. Oldingi miya va uni qoplab turgan po‘stloq bosh miyaning oliy qismlarini tashkil etadi. Oldingi miya bosh miyaning eng katta qismini deyarli 80 foizini tashkil qiladi va peshona sohasidan ensagacha cho‘zilgan yoriq bilan ajrashgan ikkita o‘ng va chap yarim sharlardan bir-biri bilan qadoqsimon tana yordamida birikadi