AL larda Fizika kursining nisbiylik nazariyasi elementlari va Atom va yadro fizikasi bo’limining ilmiy-metodik tahlili va o’qitish metodikasi Исполнитель

AL larda “Fizika” kursining nisbiylik nazariyasi elementlari va  «Atom va yadro fizikasi» bo’limining ilmiy-metodik tahlili va o’qitish metodikasi.

1. AL larda “Fizika” kursining nisbiylik nazariyasi elementlari bo’limining ilmiy metodik tahlili.
2. «Atom va yadro fizikasi» bo’limining ilmiy-metodik tahlili

Umumta’lim maktablari uchun fizika dasturida o’quvchilarni Eynshteynning nisbiylik prinsipi bilan tanishtirish, yorug’likning vakuumdagi tezligini tabiatda bo’lgan katta tezlik ekanligini, tezliklarni ko’shishning relyativistik qonunini o’rgatish, jism massasini tezlikka bog’liqligi va massa bilan energiyaning bog’lanishini tushuntirish tavsiya etiladi.

        Bu tushunchalarni o’tish uchun dasturda KHK fizika dasturida 5 soat AL fizika dasturida 20 soat vaqt ajratilgan.

O’quvchilarni Eynshteynning nisbiylik prinsipi bilan tanishtirishdan avval, bu prinsip nima haqida ekanligini aytib o’tish kerak. Buning uchun mutloq (absolyut) harakat tushunchasi qachonlardir bo’lganligi, keyinchalik fiziklarning kuzatishlari, o’tkazgan tajribalari natijasida bunday tushunchaning, ya’ni mutloq harakatning inkor etilganligi haqida so’zlanadi. Har qanday harakatning nisbiy ekanligi, shuning uchun harqanday jism harakatini o’rganish boshqa jismlarga, sanoq sistemalarga nisbatan qaralishi o’quvchilarga tushuntiriladi. Ana shu boshqa jismlar (sanoq sistemalar) to’g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan bo’lsa, ya’ni inersial sanoq sistemalar bo’lsa, bunday holdagi nisbiylik prinsipiga asoslangan nazariyasi Eynshteynning maxsus nisbiylik nazariyasi deyiladi.

Eynshteynning maxsus nisbiylik prinsipi ikkita postulatdan iborat bo’lib, bu postulatlarni keltiramiz.

1. Birinchi postulat. Fizika qonunlari barcha inersial sanoq sistemalarda bir hilda yuz beradi. Bu prinsipni tushuntirish uchun qo’zg’olmas “k” sistemani olib, unga nisbatan ikkita, bir hil ishorali zaryadlarning o’zaro ta’sirini o’rganamiz (119-rasm). Ma’lumki bu zaryadli zarrachalar o’zaro ta’sirlashib bir birlarini itarishadi. Itarishish kuchi Kulon qonuni asosida aniqlanadi.

Endi ikkita K  va  K¹ sanoq sistemalarini olamiz (120-rasm). K  qo’zg’olmas,  K¹  qo’zg’oluvchi sanoq sistema. K¹  sistema K  ga  nisbatan  V  o’zgarmas tezlik bilan harakatlanadi. Avvalgidek bir hil ishorali zaryadlarning o’zaro ta’sirini o’rganamiz. Bunda zaryadli zarralar orasida itarish kuchidan tashqari, elektromagnit tortishish kuchi ham mavjud. Nega? CHunki, bu zaryadli zarralar qo’zg’oluvchi sistemada u bilan birga qo’zg’olmasga nisbatan harakatda. Harakatda bo’lgan zaryadli zarralar atrofida elektr va magnit maydon hosil bo’lganligi uchun, Kulon itarish kuchi va elektromagnit tortishish kuchi mavjud. Demak, tabiatning qonunlari barcha inersial sanoq sistemalarda bir hil kechar ekan.

2. Ikkinchi postulat. YOrug’likning vakuumdagi tezligi barcha inersial sanoq sistemalarda bir hil, ya’ni yorug’lik manbai va kuzatuvchining tezligiga bog’liq bo’lmay, (2,997925 ± 0,000010) · 10⁸ m/s ga teng.