Ilm va ilmiy tadqiqot Исполнитель

ilm va ilmiy tadqiqot

1.Ilm va uning kalassifikatsiyasi

2.Ilmiy tadqiqot va uning mohiyati

     3.Ilmiy tadqiqot ishlarini tashil etish bosqichlari.

Fanning har qaysi sohasida ilmiy bilish va ijodning maqsadi haqiqatning tagiga yetish, ilmiy tadqiqot ob’ektining mohiyati, sifati va xossalari haqida haqqoniy va sifatli axborot olishdan iborat. Ilmiy ijod metodologiyasi yangi, haqqoniy (ya’ni to’g’ri, mantiqan ziddiyatsiz) ilmiy bilim olishning shart-sharoitlari va usullarini ko’rib chiqadi. Fan me­todologiyasi va epistemologiyasining maqsadi fanda ilmiy ijod, bilishning falsafiy mantiqiy apparatini ishlab chiqishdan iborat.

Murakkab, dialektik jihatdan ziddiyatli, ammo juda qiziqarli, ba’zan hatto dramatik va fojiali ilmiy ijod jarayoni yagona, alohida va umumiy, sabab va oqibat, mohiyat va hodisa, zaruriyat va tasodif, qism va butun, ichki va tashqi va hokazolarni tadqiq kilishni o’z ichiga oladi.

Ob’ekt, hodisa, jarayonni teran, har tomonlama, ob’ektiv, ijodiy va qiziqish bilan o’rganishgina olimlarga ilmiy haqiqatni kashf etish, olingan ilmiy bilimdan insonning amaliy extiyojlari uchun foydalanish imkonini beradi.

Ilmiy faktlarda o’rganilayotgan hodisa haqida ma’lumotlar o’z ifodasini topadi. Ilmiy faktlar ilmiy bilimlar, ilmiy farazlar, qonunlar va qoidalarni shakllantirish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Ilmiy bilishda faktlar ichki va tashqi aloqalar hamda qonuniyatlarni aniqlaydi, ilmiy bilimning o’sishiga ko’maklashadi.

Ilmiy ijod uzluksiz jarayon bo’lib, faktlarni topish, olish va anglab yetish uning zarur elementidir. So’nggi yillarda il­miy ijodning turli sohalarida, masalan, eksperimental fizikada eksperimental moslamada «faktlar yoki hodisalar»ning tayyorlanishi, ilmiy fakt ilmiy tadqiqot mahsuli bo’lgani holda, imkon qadar ko’proq ma’noli axborot yukiga ega bo’lishi, olimlarning ijodiy izlanishlarida yo’lchi yulduz bo’lib xizmat qilishi uchun maxsus shart-sharoitlar yaratish haqida ko’p gapirilmoqda.  

Ilmiy bilim, ilmiy ijod real faktlarga asoslanadi, bunda faktlarning o’zi to’g’ri va to’liq bo’lishi kerak. Ilmiy fakt bu ob’ektiv xaqqoniy deb isbotlangan va qaysi bilim tizimiga kiritilganidan qat’i nazar, o’zining bu mazmunini yo’qotmaydigan faktdir.

Binobarin, bir variantlilik va ob’ektivlik ilmiy faktning muhim xossasidir.

Faktlar to’plash ilmiy izlanishning muxim qismidir, ammo faktlar olinishi bilan ilmiy bilishning ijodiy, ev­ristik qismi faqat boshlanadi. YAngi faktlarni fan binosiga muvofiq ravishda kiritish, insonni qiziktirgan hodisa yoki jarayonni to’g’ri tushunish va tushuntirish zarur. Faktlar ilmiy farazlar, taxminlar, gipotezalar tuzishga faol yordam beradi.

Fakt xaqida epistemologik tushuncha sifatida gapirganda, mazkur tushuncha («ilmiy fakt») bilish faoliyatining o’zida bi­lish ob’ektining u yoki bu xossalari xaqida haqqoniy axborotni mujassamlatptirgan va barcha odamlar tomonidan bir xil tushunilishi mumkin bo’lgan ayrim ob’ektiv natijasini ifoda etishini kayd etib o’tish kerak.

Ilmiy bilish tizimida faktlar quyidagi funksiyalarni bajaradi:

tavsiflash;

tushuntirish;

asoslash;

tushunish;

bashorat qilish.

Ilmiy faktlar ilmiy bilish ob’ektini to’g’ri va ob’ektiv tavsiflaydi (Fakt ko’rinishida olingan bilim va faktlarni tavsiflash asosida fan ilgari unga ma’lum bo’lmagan, olingan faktlar natijasida ilmiy bilim arsenalidan o’rin olgan yangi bilimni tushuntirish va asoslashga o’tadi.

Ilmiy faktlarni tushuntirish, asoslash, talqin qilish asosida mazkur faktlarni tushunish, anglab yetish sodir bo’ladi.

 Bu yerda Gegel o’zining «Mantiq fani» asarida qayd etgan quyidagi so’zlarni keltirish o’rinli bo’ladi: «U yoki bu predmetni anglab yetish faqat shundan iboratki, men bu predmetni o’ziniki qilib oladi, u predmetning mohiyatiga kirib boradi va unga o’z shaklini, ya’ni barchaga baravar taalluqlilik shaklini beradi»'. Gegelning fikrini hozirgi zamon nemis faylasufi,  falsafa va  psixologiya germenevtikasining  asoschilaridan biri

1. Diltey xam takrorlaydi. Bi­lishda tushunish deganda u ob’ektni «sezish asosida yalpi an­glab yetish va uni qayta tuzishni tushunadi. Ilmiy fakt ob’ektni «sezish», uning asl moxiyatini tushunib yetishga ko’maklashadi. Faktlar olim narsalarni ma’lum nuqtai nazardan, ijodiy ko’rishiga yordam beradi. Ilmiy faktlarni analizdan o’tkazish, ularni talqin qilishga o’ziga xos yondashuvni tanlay olishda olimning ijodiy salohiyati namoyon bo’ladi.

Mana shunday ijodiy faollikda olimning miyasida atoqli fizik N. Bor qayd etgan «telbanamo g’oyalar» tug’iladi. Aynan mana shunday g’oyalar ko’pincha ilmiy kashfiyotlarga olib keladi.

Ilmiy faktlarni qayta ishlash bilan bog’liq epistemologik vaziyat mazkur faktlarni tushunish va talqin qilishni zarur komponent sifatida o’z ichiga oladiki, bu teran ilmiy abstraksiyalar, umumlashtirishlar va prognozlarga yo’l ochadi.