O’rta asrda O’rta Osiyo matematikasi Bog’dod ilmiy markazi Исполнитель

O’rta asrda O’rta Osiyo matematikasi. Bog’dod ilmiy markazi. Markaziy Osiyolik matematik olimlar

Reja:

1. Bag’doddagi «Donishmandlik uyi»;
2. Al –Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Umar Xayyom, Al –Koshiy, Tusiy va boshqalar.

Ma’lumki,Xorazmshoh,Ali ibn Ma’mun ko’hna  Urganchda 998 yili “Bayt ul-hikmat”,ya’ni “Donishmandlar uyi”ni tashkil etgan edi.Bu ilm-fan markazining tashkil topishida vazir Abulxusayn bilan birga  

Hozirgi Markaziy Osiyo xalqlari juda qadimiy fan va madaniyat merosiga ega. Bu yerda yashovchi xalqlar Xitoy, Hindiston, Eron, Kavkaz mamlakatlari bilan savdo siyosiy va madaniy aloqalarni fan tufayli fan yangiliklar o’rganib bordilar va o’zlari ham ilm-fan rivojlanishiga hissa qo’ydilar.

Matematika sohasida turli hisoblash usullarini takomillashtirish yangi hisoblash maqsadida turli ilmiy tadqiqot ishlari keng qo’lamga olib borildi. Bunda turli millat olimlari birgalikda ijodiy ish olib bordilar.

Fanlarning rivojlanishida xalifa Ma’mun hukumronligi davrida Bag’dodda tashkil etilgan «Baytul-hikma» ijobiy ahamyat kasb etdi.

Markaziy Osiyolik matematik olimlar orasida eng mashhurlardan biri Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso al- Xorazimiy yuqorida zikr etilgan Bagdoddagi donishmandlik o’yida matematika bilan shug`ullandi. Uning matematika bo’yicha yozgan risolalari “Kitob al-jabr val muqobila», «Hind hisobi haqida qisqacha kitob», «Asiromik jadvallar», «Kitob ul surati ul-arz”, “hind hisobi haqida qisqacha kitob» asari Yevropada hind pozision sistemasining tarqalilishida muhim rol oynadi. «Kitob al-jabr val muqobala” asarida algebra mustaqil fan sifatida birinchi bo’lib o’rganib chiqildi. Bu risola ikki qismdan iborat bo’lib birinchi qismda algebraik miqorlar ustida amallarini bajarish qoidalari. Noma’lum ildiz yoki buyum deb, nomalumning kvadrati deb atalgan. Ikkinchi qismda esa geometrik masalalar bayon etilgan. Unda π va  sonlarning bir-biriga yaqinligi hamda bundan tashqari,  kabi qiymatlari keltirilgan. Bu asar lotin tilida XII asrda tarjima qilingan va ko’p vaqtlar davomida Yevropa mamlakatlarida matematika bo’yicha asosiy qo’llanma bo’lib keldi. Al-Xorazmiyning nomi bilan oyning ko’rinmas tomonidagi krater ataladi.

 Abu-Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug’ ibn Tarxon Farobiy – qomuschi olim, sharq fanining asoschilardan biri. Asosiy asarlari: «Ilmlarning sinflari va ta’rifi haqida kitob», «Hikmatning xulosalari», «Falsafa tushunchasining ma’nosi haqida so’z», «Tabiiy garmoniyalar kitobi», «Baxt saodatga erishuv haqida risola», «Hajm va miqdor haqida kitob», «Fazo geometriyasiga kirish haqida qisqacha kitob» va boshqalar.

 Asarlarda matematikaning asosiy tushunchalarni asoslash va to’g’ri bayon etish usullariga katta etibor berdi.

Abu Rayxon Muhammad ibn Ahmad Beruniy Astronom, matematik va qomuschi olim uning asarlardan hind olimlari grik matematikasi va astiromiyasi yutuqlari bilan tanishganlar.