Qadimgi davlatlarda matematika fani taraqqiyoti Исполнитель

Qadimgi davlatlarda matematika fani taraqqiyoti. Misr, Xitoy, Vavilon, Hindistonda matematik bilimlar

1. Qadimgi Misr, Vavilon, Xitoy, Hindiston matematikasi;
2. Arifmetik va algebraik tushunchalar;
3. Raqamlar;
4. O`nli sanoq sistemasi.

Endi dastlabki davlarda ba’zi qadimgi davlatlarda matematika fani rivojlanishiga to`xtalib o’tamiz.

1. Qadimgi Misr. Misr matematikasining asosiy manbalari bo’lib, Raynd va Moskva papiruslari hisoblanadi. Birinchisi, uni izlab topgan (1858 yilda) ingliz olimi nomi bilan atalgan va Londondagi Britaniya muzeyida, bir qismi Nyu-Yorkda saqlanadi. Ba’zida uni Axmes papirusi ham atashadi. Papirus 5, 25*0,33 metr o’lchamli bo’lib, 84 ta masalani o’z ichiga olgan. Kasrlarni «alikvot» kasrlar deb atalovchi «asosiy» kasrlarga, ya’ni bizning yozuvda ko’rinishga ega bo’lgan kasrlarga yoyish misollari ham berilgan.

«Asosiy» kasrlar qatoriga  ham kiritilgan. Bunga sabab kasrlarni soni kam bo’lgan va kasrning umumiy tushunchasi mavjud bo’lmagan davrda  miqdor sifatida qo’llanilgan.

Ikkinchi papirusda (5, 44*0, 08 metr) 25 ta masala yo’zilgan bo’lib, miloddan avvalgi 1900 yillarda matndan ko’chirilgan. Mazkur papyrus hozirgi paytda Moskva tasviriy san’at muzeyida saqlanadi.

Papirusdalarni ko’pgina masalalar sodda bo’lib, bir nomalumli tenglamalarni yechishga keltiriladi.

Masalalarda non va boshqa oziq –ovqatlar miqdori haqida, hayvonlarni boqish va donni saqlash haqida so’z yuritiladi, bu esa ularni amalyotdan foydalanib tuzilganligini ko’rsatadi. Bir masalada geometrik progressiya hadlarining yig’indisini topish formulasi ham keltirilgan.

Ba’zi masalalar geometriyaga bag’ishlangan bo’lib, asosan o’lchashlarga taa’lluqli. Uchburchakning yuzi asosi va balandligi ko’paytmasining yarmi sifatida topiladi.

2. Vavilon (Bobil). Bu davlat Tigr va Evfrat daryolari orasida joylashgan bo’lib, miloddan avvalgi ikki va uch mingginchi yilliklarda loydan qizitib yasalgan jadvallardan ma’lum bo’ldiki, bu yerda hisoblash san’ati rivojlangan. Ularda ko’paytirish jadvallari berilgan bo’lib, oltmishlik sanoq sistemasi bilan o’nli sanoq sistemasi birgalikda qo’llanilgan.

Vavilonda miloddan avvalgi 1950 yillarda bir qator matematik jadvallar tuzilgan bo’lib, ularda arfmetika bilan birga algebraik tushunchalar ham rivojlantirilgan, ya’ni ikki nomalumli chiziqli va kvadrat tenglamalarni, kub va bikvadrat tenglamalarga keltiriladigan masalalarni yechganlar.