O’zbekistondagi asosiy konlar Исполнитель

O’zbekistondagi asosiy konlar

Neft  va  gaz  insoniyatga  juda  qadimdan  ma‟lum  bo’lib,  ulardan olinadigan  mahsulotlarning  xalq  xo’jaligidagi  iste’mol  qilish  o’rni  hamda ularga bo’lgan ehtiyoj yil sayin ortib borgan. O’zbekistonda  qadim  zamonlardayoq  neftdan  foydalanib  kelingan. Neftning  o’ziga  xos  o’tkir  hidi  tufayli  qishloq  xo’jaligi  zararkunandalariga qarshi  kurashda  undan  foydalanilgan.  Neftdan  dori-darmon  tayyorlash maqsadida  Abu  Ali  ibn  Sino  neftni  haydashga  oid  tajribalar  o’tkazgan. Xorazm geografigi Bakrom (XIII asr) Bakudagi neftni haydash texnologiyasi haqida birinchi bo’lib eslatib o’tadi.  Shuning uchun ham neft va uni qayta ishlash O’zbekistonda eng qadimiy tarmoqlardan   biridir. O’zbekistonda neft qazib  chiqarish  1876  yildan  boshlangan.  Farg’onaning  Qamishboshi qishlog’ida  rus  tadbirkori  D.P.  Petrov  tomonidan  XIX  asrning  80-yillari boshida 25 metrgacha burg’ilangan 2 ta quduqning har biridan kuniga 10 pud (160 kg) gacha neft  qazib olgan. 1880-1883 yillar davrida  bu quduqlar soni to’rrtaga yetgan. Quduqlar zarbali usul bilan kovlangan. Ularning devorlari taxta bilan qoplangan va  neft maxsus uzun chelaklar (qovg„alar) yordamida tortib olingan.  Ba‟zi  ma‟lumotlarga  muvofiq  bunday  quduqlardan  kuniga  5-10 tonnagacha neft olingan. Rus  tadbirkori  D.P.  Petrov  1885- yilda  Sho’rsuvda  ikkita  quduq

qazdirgan va ulardan kuniga 400-500 kg neft olingan, undan maxsus qozonda kerosin  va  qoramoy  ajratib  olina  boshlangan.  Aynan, shuning  uchun  ham manbalarda  O’zbekistonda  neft  sanoatining  boshlanishi  1885- yildan  deb ko’rsatilgan.

          O’zbekistonda  dastlabki  neft  koni  1904- yilda  ochilgan  bo’lib,  u Farg’ona  vodiysidagi  Chimyon  neft  konida  278  metr  chuqurlikdan  (avvalgi Vankovsk)  qazib  olingan.  Undan  kuniga  qariyib  130  tonna  neft  otilib chiqqan.  O’sha  yili  Oltiariq  temir  yo’li  stansiyasi  yaqinida  neftni  qayta ishlash  zavodi  ishga  tushirilgan.  O’zbekistonda neft sanoatining paydo bo’lishi shu sanadan boshlanadi degan fikrlar ham mavjud. Qayta ishlangan neftdan asosan kerosin olingan.  Kerosin  va  qoldiq  qoramoy  aravalarga  va tuyalarga  yuklanib,  O’rta  Osiyo,  Afg’oniston,  Xitoy  bozorlarida,  Toshkent, Andijon,  Qo’qon  paxtani  qayta  ishlash  zavodlariga,  moyjuvozlarga  va aholiga  sotilgan.  Neft  qoldiqlari  temir  yo’l  taransportida  yoqilg’i  sifatida ishlatilgan.  Keyinroq  Farg’ona  botig’ida  bir  nechta  konlar  ochilgan (Chimyon  yonidagi  Yorqo’ton  va  Moylisoy  maydonlarida),  Chimyon-Oltiariq neft quvuri qurilgan, neftni qayta ishlash zavodi kengaytirilgan. Bu davrda  rus  va  chet  el  kapitali  neft  qazib  olish,  uni  qayta  ishlash,  neft mahsulotlarini sotishni to’la nazoratga olgan.  1913- yilda jami 13 ming tonna neft qazib olingan.  Sobiq chor Rusiyada oktabr oyidagi to’ntarishdan keyin neft konlari va neftni qayta ishlash korxonalari davlat tasarrufiga o’tkazilgan, neft  konlarini  izlash,  ishga  tushirish  ham  sho’rolar  hokimiyati  ixtiyoriga o’tkazilgan.  Bundan  keyingi  yillarda  yangi  neft  konlari  ochilgan  va  tez fursatlarda  ishga  tushirilgan.  Oltiariq  zavodi  kengaytirilgan.  O’sha  davrda respublikada neft sanoatining infratuzilmasi ham vujudga kelgan. 1941- yilda 196  ming  tonna,  1945-yilda  478  ming tonna  neft qazib  olingan. 1950-yilga kelib O’zbekistonda neft qazib chiqarish 1 mln 342 ming tonnaga yetgan. XX asr 50-yillaridan neft konlarida mexanizatsiya vositalari qo’llanilgan, turbinali burg’ilash joriy qilina boshlangan. Farg’ona vodiysi va Surxandaryo viloyati 1959-yilda 9 ta neft konining o’zidan 1 mln 460 ming tonnadan ziyod neft qazib olingan. O’sha davrda Buxoro- Xiva hududlarida topilgan neft konlari  ishga  tushirilgan,  ularning  negizida  neft  va  gaz  qazib  olish boshqarmasi  tashkil  etilgan.  XX asrning 70-yillarida ayrim  neft konlaridagi zahiralarning tugashi natijasida neft qazib olish kamaygan. Yangi neft konlarini topish uchun chuqur quduqlar qazishga to’g’ri keldi. Voruxda 5200 metr, G’umxonada 5670 metr, Chust-Popda 5805 metr, Mingbuloqda 6006 metr o’ta chuqur neft quduqlari burg’ilandi.