Optik teleskoplarning asosiy ko’rsatkichlari Исполнитель

Optik teleskoplarning asosiy ko’rsatkichlari.

1. 1. Optik teleskoplarning asosiy ko‘rsatkichlari.
2. Astrofizik tekshirishlarning xususiyatlari.
3. Optik aberratsiyalar va ularning tasvirga ta’siri.

Astrofizik tekshirishlar  osmon yoritqichlarining xususiyatlaridan chiqqan holda kuzatish asboblari yaratishni taqozo etadi. Osmon yoritkichlari har xil yorug’likka ega. Ularning yoritishi egallagan interval kengligi bir necha ming milliard birlikni tashkil etadi. Quyoshning ko’rinma yulduziy kattaligi m₀= -26.8^m bo’lsa,  tim qorog’i tungi osmon bir yoy minuti kvadrat yuzasining yorug’ligi m^0c=13^m.50 (Quyosh yuzining oydinligi 150000 stilb va tim qorongi osmonniki  10^-8 sb).  Astrofizik tekshirishlarning rivojlanishi yana ham xira manbalarni kuzatishni taqozo etadi. 

Ko’pchilik yulduzlarning yorug’ligi deyarli o’zgarmaydi, o’zgarganda ham sekin o’zgaradi. Astrofizik tadqiqotlarda fizik laboratoriyadagi singari yorug’lik manbalari nurlanish quvvatini  xohlagancha o’zgartib  bo’lmaydi. Ular qanday yorug’lik sochsalar, shunday holda ularni qabul qilishga to’g’ri  keladi. Biroq yulduzlar nurini yig’ish va yorug’roq yulduz tasviri hosil qilish mumkin. Buning uchun qo’yilgan masalalardan chiqqan holda nur yig’uvchi va tahlil qiluvchi asboblar yaratish kerak bo’ladi.

 Astrofizik tekshirishlarning rivojlanish tarixiga nazar tashlasak,  tekshirish asboblari (teleskoplar, nurlanish priyomniklari) mukammallashib, kattalashib va sezgirlashib borayotgani natijasida yangi-yangi kashfiyotlar qilinayotganini ko’ramiz. Teleskop yasashda uni sifatli bo’lishi uchun maxsus shartlar qo’yiladi. Masalan, yulduz tasvirini olaylik. Yulduzlar nuqtaviy nurlanish manbalaridir. Teleskopning fokal tekisligida uning tasviri qancha kichik  (ideal holda matematik  nuqta shaklida bo’lishi kerak) bo’lsa, tasvir shuncha yorug’ bo’ladi. Biroq eng sifatli teleskoplarda ham yulduz tasviri kichik gardishcha shaklida bo’ladi, uni yana ham kichraytirib bo’lmaydi. Buning ob’ektiv sabablari va o’tib bo’lmaydigan jihatlari bor. Teleskopning loyihasi  chizilayotganda  ana shu ob’ektiv sabablar va chegaralanishlar nazarda tutiladi. Yuqori sifatli teleskop yasashda qator qiyinchiliklar borki, ularni to’la echib bo’lmaydi.

        Quyida biz teleskopning asosiy ko’rsatgichlari, kamchiliklari va ularni   kamaytirish yo’llari bilan  tanishamiz.

        Teleskop yordamida mashaqqat bilan yig’ilayotgan nurlanish oqimini oqilona metodlar bilan o’lchash va tahlil qilish kerak bo’ladi. Buning uchun maxsus  yasalgan nurlanish priyomniklari qo’llashga, kuchli kosmik “shovqin” ichidan bizga kerakli yulduzning kuchsiz “ovozini” ajratib olishga to’g’ri keladi. Bu jihatdan astrofizik tekshirishlar fizik laboratoriyada bajariladigan tadqiqotlardan keskin farq qiladi.

        Astrofizik tekshirish ob’ektlarining nurlanishi keng spektral  diapazonni o’z ichiga olishi mumkin. Ob’ekt to’g’risida to’la va aniq ma’lumotlar uning spektrini barcha qismlari (gamma nurlardan to radionurlanishgacha) ni tekshirishdan olinishi mumkin. Bunday tekshirishlar maxsus asboblar qo’llashni taqozo etadi. Keyingi boblarda biz astrofizik tekshirishlarda qo’llaniladigan yordamchi asboblar va nurlanish priyomniklari bilan tanishamiz.