Mavsumiy о‘zgarishlar О‘simliklar hayotining davomiyligi Gulli о‘simliklar ontogenezi Исполнитель
- Скачано: 8
- Размер: 1.62 Mb
Mavsumiy о‘zgarishlar. О‘simliklar hayotining davomiyligi. Gulli о‘simliklar ontogenezi
- Mavsumiy о‘zgarishlar.
- О‘simliklar hayotining davomiyligi
- Gulli о‘simliklar ontogenezi
Tabiatning eng ajoyib xususiyatlaridan biri uning mavsumiy o`zgarib turishidir. Yil davomida atrof-muhitning harorati, namligi va boshqa ekologik omillari davriy ravishda o`zgarib turadi. Iqliiy omillarning mavsumiy o`zgarishlari o`z navbatida tirik organizmlarga, xususan o`simliklarga katta ta’sir ko`rsatadi. Har bir regionlarda hayot uchun qulay davr turlicha bo`ladi. Mo`tadil iqlim mintaqasining o`rta kengliklarida – o`rmon va dasht zonalarida haroratning pasayishi, vegetatsion davrning tugallanishi natijasida ko`pchilik o`simliklarda moddalar almashinishi susayadi, ayrim o`simliklarning hayotiy jarayonlarini susayishiga yuqori harorat sabab bo`ladi. Masalan, qurg`oqchil cho`l zonalarida o`sadigan o`simliklarning ko`pchiligi qurg`oqchilik davr boshlanishi bilan barglarini to`kib yuboradi yoki o`simliklarning yuqori qismlari qurib qolib, o`zining hayotiy funksiyasini susaytiradi va bu individni nobud bo`lishdan saqlaydi. Qishki tinim davrida ko`pgina o`simliklar tinim davrini urug` yoki spora holatida o`tkazsa, ko`pchilik turlar yer ostida piyozbosh va tuganaklarda, ko`p yi llik o`tlar, daraxtlar va butalar esa vegetative kurtaklarda o`sish qobiluyatini saqlab, tinim davrini o`tkazadi.
Haroratning isish, normal holatga kelishi, o`simlik poyasida shira harakatining yuzaga kelishi natijasida o`simliklar o`sish va rivojlanishda davom etadi. O'simliklarning o'sishi va rivojlanishi kun uzunligiga bog'liq bo`lib, bu hodisa fotoperiodizm deyiladi. Fototoperiodizm – tirik organizmlardagi fiziologik jarayonlar faolligining yorug' kun uzunligiga
bog'liqligidir. Fotoperiodizm o'simliklardagi fotosintez jarayoniga ham
bog'liq. Kun uzunligining o'zgarishi yil davomida haroratning o'zgarishiga
ham bog'liq, shu tufayli kun uzunligi mavsumiy o'zgarishlar belgi omili
bo'lib xizmat qiladi. Kun uzunligiga javob reaksiyasiga qarab, o'simliklar:
- Uzun kun o`simliklari;
- Qisqa kun o`simliklari
- Neytral o`simliklarga bo`linadi.
Neytral o'simliklaming gullashi kun uzunligiga bog'liq emas. Odam o'simliklarda fotoperiodizm qonuniyatlarini o'rganib uni
o'zining amaliy maqsadlarida keng foydalanmoqda. Issiqxonalarda sab-
zavot va gullarni yil davomida o'stirish keng yo'lga qo'yilgan.
Bioritm hodisasining o`simliklar hayotida ahamiyati juda katta. Masalan,
fotoperiodizm asosida o'simlik va hayvonlarda evolutsiya
davomida maxsus davriy takrorlanib tumvchi biologik ritmlar paydo bo'lgan.
Biologik ritmlar — biologik jarayonlar jadalligining davriy takrorlanuvchi
o'zgarishidir. Biologik ritmlar kecha-kunduz, mavsumiy va yillik bo'lishi
mumkin. Masalan, kecha-kunduz bioritmlariga o'simliklarda sutka davrida
fotosintezning o'zgarishini, ya’ni kunduz kuni fotosintez jarayonida karbonat angidridni bilan suvdan yorug`lik ta’sirida organic modda hosil qilib, kislorod ajratib chiqarsa, kechasi fotosintez natijasida hosil bo`lgan moddalar ikkilamchi moddalarga aylanadi. Ayrim o`simliklar gullari kunduzi ochilsa, ayrimlari kechasi ochiladi va boshqalar. Ayrim o`simliklarda, ayniqsa poliz ekinlarda o`simlik hujayrasining bo`linishi kechasi tezlashishini kuzatish mumkin. Bioritmlar irsi
yatga bog'liq reaksiyalar bo'lganligi tufayli insonning mehnati va dam olish rejimini to'g'ri uyushtirish uchun uning mexanimzlarini yaxshi bilish lozim.