O`simliklarni vegetativ organlaridan ko`paytirish Payvandlash usullarini o`simliklarni ko`payshidagi ahamiyati Исполнитель

O`simliklarni vegetativ organlaridan ko`paytirish. Payvandlash usullarini o`simliklarni ko`payshidagi ahamiyati.

1. Payvandlash usullarini haqida umumiy tushuncha
2. O`simliklar hayotida payvandlashning ahamiyati
3. Payvandlash turlari

Payvandlash. Mevali daraxtlarni payvandlash xilma-xil bo`lib ko`chatzorda asosan yozgi ko`rtak payvand usuli qullaniladi. Kurtak payvand O`zbekiston sharoitida mevali daraxtning pustlogi yog`och qismidan ajraladigan vaqtda—15 iyuldan 10 sentyabrgacha qili­nadi.

Kurtak payvand qilishda bir hafta ilgari ko`chat­lar sugoriladi. Urug` ko`chatlarning ildiz bug`zidan 15— 20 sm yuqorida bo`lgan yon novdalari va barglari olib tashlanadi. Payvandust uchun madaniy mevali daraxtning yetilgan novdalari tanlanadi. Poyaning ildiz bug­`zidan 2—3 sm, yuqorisidan shimol yoki shimoli-g`arb tomonidagi pustloq 2—2,5 sm uzunlikda «T» harfi shaklida kesilib yog`ochlikdan ajratiladi va uning orasiga pustlog`i bilan kesib olingan ko`rtak joylashtiriladi. Quyilgan ko`rtak yuqoridan pastga qaratib chipta yoki boshqa materiallar bilan (ko`rtakni ochiq; qoldirib) qattiq bog`lab quyiladi.

Payvandlangandan 12—15 kun o’tgach, boylangan chiptalar bo’shatiladi, tutmaganlari qayta payvand qilinadi. Erta bahorda kurtaklar uyg`ongunga qadar chiptalar yana bushatiladi va payvandning yuqori qismi -qiya qilib kesib tashlanadi. Parvarish qilish davomida bachki novdalar olib tashlanadi va ulangan ko`rtakning o`sishi uchun sharoit yaratiladi. Keyinchalik odatdagicha parvarish qilinaveradi.

Ko`chatga shakl berishda payvandlangan ko`rtaklardan o`sib chiqqan novdani daraxtning turiga qarab ma`lum balandlikka etganda (60—100 sm) poyasi kesiladi, shunday qilinsa yon shoxlar chiqaradi. Poyaning yuqori qismidan 4—5 ta yon shoxlar qoldirib, pastki shoxlari olib tashlanadi.

Payvand ko`chatlarni kovlab olish. Ko`chatlarni kovlab olish sovuq tushguncha tugallanadi. Chunki bu vaqtgacha o`simlik navdalari pishgan va bargining ko`pchiligi tukilgan bo`ladi.

Ko`chatlar ketmon bilan yoki maxsus plug yordamida kovlanadi. Qazilgan ko`chatlar ikki xilga ajratiladi: ildizi 40 sm, poyasining buyi 50—60 sm dan kam bo`lmagan 4—5 yon shoxli va asosiy tanasi tug`ri o`sganlari bir tomonga, ildizi 30 sm gacha, poyasi 40 sm dan kam bo`lgan 2—3 yon shoxli, asosiy tanasi tug`ri bo`lmaganlari ikkinchi tomonga ajratiladi, ularni 10 tadan qilib boylanadi va etiketka yozib kerakli joylarga junatiladi.

O’simliklar ko’chatlari yetishtiriladigan yer (joy) ko’chatzor deb ataladi va ko’chatzorda bajariladigan ishlar harakteriga qarab ko’chatzor uch bo’limdan tashkil topadi. Avvalo ko’chatzor uchun tekis, sho’rlanmagan, unumdor yer tanlanadi. Ko’chatzorga boradigan yo’llar aholi turadigan qishloq yaqin bo’lishi maqsadga muvofiqdir.

Ko’chatzorning birinchi bo’limida urug`idan urug`  ko’chat ya’ni payvandtag o’stiriladi (olma, nok, behi urug`lari ekiladi, bir gektar yyerga 30-40 kg urug`ekish me’yordir). Shu bo’limda tok, anor, anjir ko’chatlari qalamchasidan ekib (o’tqazib) ko’chat o’stiriladi.  Urug`idanundirilgan nihollar kelgusi yil erta bahorda  - ikkinchi bo’limga ko’chiriladi. Ko’chirishda urug`  ko’chatlar qator orasi 60-70 sm qatorda, tup orasi 20-25 sm qilib o’tqaziladi va parvarishlanadi.

Ma’lumki, danakmevalilarning nihollari urug`lilarnikiga qaraganda tez o’sadi, shuning bois ularning danaklari ko’chatzorning ikkinchi bo’limiga to’g`ridan to’g`ri ekilaveradi. Bunda bir gektar yyerga o’rik danagi 180-300 kg, shaftoli 500-700 kg, olcha, gilos danagi 60-150 kg ekish me’yor hisoblanadi. Danak urug`li nihollar shu yilning o’zidayoq, yorug`li meva nihollari bilan bir vaqtda ko’chatlar tanasining yo’g`onligi 0,8-1 sm ga yetganida, iyul oyining o’rtalaridan – sentyabrning o’rtalarigacha kurtak payvand qilinib parvarishlanadi. Kelgusi yil bahorda payvand qilingan joyning qismi 0,6-0,8 sm qoldirilib kesib olinadi va payvand kurtakdan o’sgan novdaga shakl beriladi, parvarishlash davom ettiriladi. Demak, ko’chatzorning ikkinchi bo’limida qalamchalardan o’stirilgan qo’chatlar bir yilda, danak urug``lilar ko’chatlari ikki yilda, urug`lilarning ko’chati uch yilda ko’chat holiga yetadi. Uchinchi bo’lim (matochniy sad) hosilga kirgan meva daraxtlar (bog`) bo’lib, - ko’chatzorlarni urug`, qalamcha va novdalar bilan ta’minlash uchun barpo etilgan bo’ladi. Bu bo’limda dusen, paradizka va jaydari (mahalliy) behi navlari o’stiriladi va bularga payvand o’tqazilgan mevali daraxtlar past bo’lib, qisqa yillarda (2-3 yilda) hosilga kiradi.Payvandlash, payvandlash usullari, yosh ko’chatlarni parvarishlash

Bir o’simlikning o’suv kurtagi yoki yosh qalamchisini kesib olib ikkinchi o’simlikka ulash – payvandlash deb ataladi. Mevali o’simliklar jumladan daraxtlarning juda ko’pchiligi payvandlash usuli bilan ko’paytiriladi.

Payvandlash usuli bilan pasvandustning o’sishini o’zgartirish, hosilga kirish davrini keskin qisqartirish hisobiga barvaqt hosilga kiritish, hosildorlikni oshirish va uning sifatini yaxshilashga erishiladi.

Payvandlanadigan daraxt ikki qismdan: payvandtag va payvandustdan tashkil topadi.Payvandtag – bir butun o’simlik (daraxt) yoki uning bir bo’lagi bo’lib, unga kurtak yoki novda payvand qilinadi (ulanadi).

Payvandtaglar – yovvoyi hamda madaniy o’sish kuchiga qarab kuchli, o’rtacha va kuchsiz o’suvchi bo’lib, ular urug`idanyoki vegetativ (navdani ildizlatib) qo’l bilan ko’paytiriladi.