Neytrino astronomiya asoslari Исполнитель

 Neytrino astronomiya asoslari

1. Neytrino astronomiyasi asoslari.
2. Quyosh teleskoplari.

1. Quyosh va yulduzlar energiyasi manbai. Hozirgi zamon nazariy tasavvuriga ko’ra, Quyosh va yulduzlarning energiyasi ularning o’zagida kechayotgan termoyadro reaksiyalar natijasida hosil bo’ladi.

.                           (2.13)

Bu reaksiya to’rtta vodorod atomi yadrolaridan (protonlardan) bitta geliy atomi yadrosi (alfa-zarra) hosil bo’lishdan iborat. Alfa-zarra (He)  ikkita proton va ikkita neytrondan iborat bo’ladi. Demak, bu reaksiya jarayonida proton neytronga aylanadi va pozitron ajralib chiqadi. Elementar zarralarning o’zaro almashishi  qoidasiga ko’ra yadro reaksiyasida, birinchidan reaksiyagacha va undan keyin zaryadlar soni ikkinchidan og’ir zarralar, ya’ni barionlar (proton (p), neytron (n)), hamda yengil zarralar, leptonlar (elektron (e^-), pozitron (e⁺)), soni o’zgarmasligi kerak. Proton va neytronlarni o’zaro almashishini ko’raylik:

    va     .                     (2.14)

Proton va pozitron musbat zaryadga ega, elektron esa manfiy. Zaryadlar soni teng, og’ir va yengil zarralar soni ham teng bo’lishi uchun yana bittadan yengil zarra (n) hosil bo’ldi. Bu zarralarning biri neytrino (n) ikkinchisi esa antineytrino deb ataladi. Haqiqatdan ham, neytrino tezlatgichlarda o’tqazilgan termo-yadro reaksiyalarida ajralib chiqishi aniqlangan.

2. Neytrino astronomiyasi. Quyosh har sekundda 3.96×10³³ erg energiya sochadi. Demak, uning o’zagida har sekuntda shuncha energiya hosil bo’ladi. Agar bu energiya yuqorida ko’rilgan protonlardan alfa-zarralar hosil bo’lish reaksiyasi (2.13) bo’lsa, u holda har sekundda taxminan 10³⁸ ta neytrino hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan bu ulkan neytrino oqimi Quyosh ichida qanday tarqaladi? Buni tushinish uchun, hosil bo’lgan neytrinoning harakatini reaksiya natijasida hosil bo’lgan gamma (nurlanishni) fotonning tarqalishi bilan solishtiraylik. Ularning ozod harakat yo’li , bu yerda, k - yulduz moddasining notiniqligi (u zarralarning yutish koefitsentiga asosan topiladi va yuza birlikka ega), r - modda zichligi.